5.1.1 Toepassingen tip
Op deze pagina
- Verantwoordelijkheid
1.1 Collectieve verantwoordelijkheid
1.2 Collectieve verantwoordelijkheid bij frontaal lesgeven
1.3 Valkuil: twee maal dertig waarschuwingen per les
1.4 Collectieve verantwoordelijkheid bij zelfstandig werken
1.5 Individuele verantwoordelijkheid - 2 Noteren tips
2.1 Noteren tips bij frontaal lesgeven
2.2 Noteren tips bij zelfstandig werken - Telraam
3.1 Tellen tips met het telraam
3.2 Telraam bij frontaal lesgeven en zelfstandig werken
3.3 Alternatieven voor het telraam - Samenvatting toepassingen tip
- Video
Docenten maken leerlingen mede verantwoordelijk voor de orde in de les. Dat doen zij door Tips te tellen en te noteren.
Door Tips te tellen en te noteren maak ik mijn leerlingen individueel én collectief verantwoordelijk voor het goede verloop van de les.
Huidige aanpak:
Hoe maak ik nu mijn leerlingen verantwoordelijk een goed verloop van de les?
Toekomstige aanpak:
Hoe maak ik in de toekomst mijn leerlingen verantwoordelijk voor een goede verloop van de les?
Introductievideo
link naar drie Introductievideo’s
Bekijk ter introductie ook onze tekenfilm
Nieuwsberichten
Inleiding
Als je frontaal lesgeeft, geef je dat aan met de map verwachtingsmanagement. Het enige wat je hoeft te doen als een leerling stoort tijdens frontaal lesgeven, is herhalen wat er staat bij die map: “Graag opletten”.
Als je je leerlingen zelfstandig laat werken, geef je dat ook aan met de map verwachtingsmanagement. Als een leerling stoort tijdens zelfstandig werken, herhaal je wat er staat bij die map: “Graag aan het werk”.
Bij deze pagina komt aan de orde hoe je de collectieve verantwoordelijkheid én de individuele verantwoordelijkheid van leerlingen aanspreekt door Tips te geven. Deze verantwoordelijkheden spreek je aan door Tips te noteren op verschillende lijsten (lijst frontaal lesgeven, lijst zelfstandig werken, lijst huiswerk). Tenslotte vind je hier informatie over het tellen van Tips. Door Tips op een zichtbare manier te tellen met het telraam geef je duidelijk jouw grens aan.
1 Verantwoordelijkheid
Hoe spreek je de collectieve verantwoordelijkheid én de individuele verantwoordelijkheid van leerlingen aan door Tips te geven?
1.1 Collectieve verantwoordelijkheid
Je vergroot de collectieve verantwoordelijkheid als je bij de aanvang van een werkvorm (frontaal lesgeven of met zelfstandig werken) je leerlingen vraagt de Tips in het groen‘ te houden d.w.z. nul Tips. Je geeft aan dat je hoopt dat het niet nodig is om Tips te geven. Je hebt dan nog geen Tip gegeven en de kleur van eerste afbeelding van het Telraam is dan groen.
Met de onderstaande manier van Tips geven, vraag je je leerlingen mee te helpen de les goed te laten verlopen zodat jij geen Tips hoeft uit te delen.
1.2 Collectieve verantwoordelijkheid bij frontaal lesgeven
Hoe maak je de groep collectief verantwoordelijk voor de sfeer?
- Je spreekt van te voren met je leerlingen een maximum aantal Tips per les af b.v. twee Tips én je hebt al met de groep besproken dat na de tweede Tip een Tijdrovende opdracht volgt. Na de tweede Tip per les, passen je leerlingen ervoor op om de les te verstoren. Niemand wil een Tijdrovende opdracht te krijgen.
- Je geeft binnen een les nooit twee Tips aan dezelfde leerling (Lees ook Aansturen met tip). Daarmee laat je zien dat de Tips voor iedereen bestemd zijn. Als je binnen een les al twee Tips hebt gegeven, geef je bij de derde verstoring een Tijdrovende opdracht (Lees ook Bijsturen met tijdrovende opdracht).
- Na twee Tips ontstaat er collectieve verantwoordelijkheid. Die derde leerling kan iedereen zijn en daarom stopt iedereen met het verstoren van de les. Met deze manier Tips geven, maak je orde.
Afbeelding 61: frontaal lesgeven 1
1.3 Valkuil: twee maal dertig waarschuwingen per les
Als je tijdens frontaal lesgeven Tips geeft zoals hierboven staat beschreven, vermijd je deze inefficiënte manier van werken:
Ik geef per leerling per les twee Tips, vervolgens neem ik een maatregel. Vandaag had ik een klas van 30 leerlingen, daarbij gaf ik in één les bij frontaal lesgeven iedere leerling twee tips (2 x 30 = 60 tips per les) en niemand kreeg een Tijdrovende opdracht. Ik heb alle Tips genoteerd. Aan lesgeven kwam ik niet meer toe.
Aansturen op zoals hier cursief beschreven, werkt averechts. De les verzandt in het noteren van Tips omdat je geen maatregel neemt. De leerlingen merken dat direct en negeren vervolgens jouw Tips en blijven de les verstoren. Het enige waar leerlingen voor oppassen is de grens van twee Tips. Niemand voelt zich verantwoordelijk voor de les.
1.4 Collectieve verantwoordelijkheid bij zelfstandig werken
Jij spreekt met de groep af dat je tijdens zelfstandig werken slechts vier Tips geeft. Als je de vierde Tip hebt uitgedeeld, onderbreek je het zelfstandig werken en ga je verder met frontaal lesgeven. Daarmee maak je de groep collectief verantwoordelijk de hoeveelheid tijd die zij hebben om zelfstandig te mogen werken.
Bij Huiswerk maken speelt collectieve verantwoordelijkheid geen rol.
Afbeelding 62: zelfstandig werken 3
1.5 Individuele verantwoordelijkheid
Voor alle situaties: Frontaal lesgeven, zelfstandig werken en huiswerk maken, geef je per leerling maximaal één Tip per les. Op drie verschillende lijsten noteer je wie wanneer een Tip kreeg en hoe vaak. Een leerling verzamelt per situatie (frontaal, zelfstandig werken, huiswerk) in de loop van de periode nul, één of twee Tips. Iedere leerling is hiermee verantwoordelijk voor het eigen gedrag. Iedere leerling die twee Tips kreeg weet dat het niet verstandig te storen. Een voorbeeld van zo’n lijst waarop je de Tips noteert, zie je hierboven bij ‘noteren tips bij zelfstandig werken en huiswerk maken’.
Afbeelding 68: alle situaties
Nu volgt informatie over individuele verantwoordelijkheid in verschillende situaties.
Individuele verantwoordelijkheid per periode bij frontaal lesgeven
Hoe zorg je ervoor dat bij frontaal lesgeven elke leerling verantwoordelijk is voor het eigen gedrag en daarop door jou wordt aangesproken? VOH raadt je aan om per periode per leerling maximaal twee Tips te geven. Als je dit combineert met de eerder genoemde restrictie dat een leerling van jou per les nooit meer dan één Tip krijgt, dan heeft dat het volgende voordeel:
Tijdens frontaal lesgeven kan een leerling maar beperkt (in twee lessen) andere leerlingen ‘op scherp’ zetten. Wat is op scherp stellen? Een leerling verstoort de les en krijgt een Tip waardoor andere leerlingen eerder aan de beurt zijn om een Tijdrovende opdracht te krijgen. Dit kan een vorm zijn van pesten. Als je dit toelaat, dan geef je leerlingen de kans doelbewust ervoor te zorgen dat niet zij maar juist alleen andere leerlingen de Tijdrovende opdracht krijgen. Als je dat laat gebeuren, doet dit afbreuk aan de eerlijkheid van jouw aanpak.
Je beperkt het aantal Tips dat je aan één leerling geeft tot twee per periode. Zou je deze restrictie niet toepassen dan kan een leerling ervoor kiezen om aan het begin van elke les één keer de les te verstoren terwijl jij deze leerling nooit een Tijdrovende geeft (omdat je dat pas doet na twee Tips).
Hoe laat jij een individuele leerling tijdens frontaal lesgeven weten wanneer hij of zij in een periode van b.v. acht weken een Tijdrovende opdracht kan verwachten?
De Tips die je die dag noteert in je Tipboek, noteer je na afloop van de lessen op een lijst. Als je op je lijst ziet dat een leerling eerder deze periode twee Tips kreeg tijdens frontaal lesgeven, schrijf je de naam van deze leerling aan het begin van de volgende les op het bord.
Als de leerling de les binnenkomt wijs je de leerling erop dat zijn of haar naam op het bord staat. Je vraagt de leerling zich de rest van de periode goed te gedragen, anders volgt een Tijdrovende opdracht. Door dit advies past deze leerling waarschijnlijk zijn of haar gedrag preventief aan.
Met deze manier van administreren van Tips per periode en het zichtbaar maken daarvan op het bord, zorg je ervoor dat alle Tips effect hebben. Naast dat de groep collectief verantwoordelijk is voor het gedrag, is nu ook elke leerling individueel verantwoordelijk voor het eigen gedrag.
Individuele verantwoordelijkheid per periode bij zelfstandig werken
Hoe zorg je ervoor dat tijdens zelfstandig werken en bij het niet maken van huiswerk elke leerling verantwoordelijk is voor het eigen gedrag en daarop kan wordt aangesproken? Bij de tweede Tip geef je aan: “Dit was de tweede Tip, graag voorzichtig”.
Op deze manier is elke leerling verantwoordelijk voor het eigen gedrag en spreek je een leerling daarop aan.
Het voordeel van deze aanpak is:
- De leerling aan wie je de tweede Tip geeft, krijgt bij zelfstandig werken van jou de kans om het gedrag aan te passen.
- Na een tweede Tip voor huiswerk maken, kan een leerling beslissen voortaan het huiswerk wel maken.
2 Noteren Tips
Als je Tips geeft, noteer je die ook. Zou je dat niet doen, dan kun je in herhaling vervallen en dat kost tijd. Op het moment dat jij Tips noteert en telt, zijn de gegeven Tips niet meer verblijvend:
Verba volant, scripta manent – Woorden vervliegen, het geschrevene blijft.
Behalve dat je tips noteert, tel je het aantal Tips. Dit maak je voor je leerlingen zichtbaar met het telraam of je schrijft op het bord hoeveel Tips je al hebt gegeven. Zo weten de leerlingen wanneer jij op het punt staat een leerling een actie te ondernemen: Bij frontaal lesgeven wanneer jij een Tijdrovende opdracht te geven. Bij zelfstandig werken wanneer jij het zelfstandig werken zal onderbreken.
VOH geeft het advies om Tips te noteren op drie verschillende lijsten. Elke lijst heeft betrekking op een rapportperiode. Voor elke situatie (frontaal lesgeven, zelfstandig werken en voor huiswerk maken) maak je een aparte klassenlijst met alle namen van de leerlingen die in de klas zitten. Boven de lijst zet je voor welke van de drie situaties deze lijst is bedoeld. Als je een Tip geeft, zet je achter de naam van de leerling een aantekening (bijvoorbeeld een kruisje, of de datum).
Hieronder lees je hoe je die lijsten gebruikt bij frontaal lesgeven, bij zelfstandig werken en bij huiswerk maken en hoeveel Tips je dan geeft.
2.1 Noteren tips bij frontaal lesgeven
Bij frontaal lesgeven noteer je Tips eerst in je Tipboek. Dat is een klein opschrijfboekje. Na afloop van een lesdag schrijf je deze Tips over op een aparte klassenlijst voor frontaal lesgeven. Per blok/periode geef je een leerling maximaal twee Tips en maximaal één Tijdrovende opdracht.
Afbeelding 76: Telraam + Tipboek
Het voordeel van het eerst noteren van Tips in een Tipboek tijdens frontaal lesgeven is dat het minder tijd en nauwkeurigheid kost dan het schrijven van de Tips op een lijst. Je hoeft bij een Tipboek niet precies in de goede kolom bij de juiste naam van een leerling een kruisje te zetten in een alfabetische lijst. Bij een drukke klas verlies je daarom met een tipboek minder tijd. Omdat het klein is kun je het altijd bij je dragen. Met een Tipboek voorkom je dat je bij een drukke klas die jou afleidt fouten maakt bij het administreren of dat je onvolledig administreert. Na de lessen weet je vaak nog wel wat er gebeurd is. Bovendien oogt het noteren van een Tip in een klein boekje voor de leerlingen vriendelijker dan een noteren op een alfabetische lijst. Met een Tipboek tijdens frontaal lesgeven administreer je Tips eenvoudiger en sneller dan dat je dat zou doen met een lijst.
Na afloop van je lessen, noteer je de Tips op de lijst met namen die hoort bij frontaal lesgeven van de betreffende periode:
Afbeelding 63: frontaal lesgeven H3A
2.2 Noteren Tips bij zelfstandig werken
Bij zelfstandig werken en huiswerk maken, noteer je Tips direct op aparte klassenlijsten. Tijdens zelfstandig werken heb je daar alle tijd voor. Rechts van de namen administreer je de Tips in drie kolommen: Tip 1, Tip 2 en Tijdrovende opdracht.
Je loopt door de klas met de betreffende klassenlijst. Als je een leerling een Tip geeft tijdens zelfstandig werken of voor het niet maken van huiswerk, noteer je achter de naam van de leerling direct de datum. Per les geef je maximaal één Tip aan een leerling. Geef je een leerling een Tijdrovende opdracht, dan noteer je achter de naam de datum en de reden.
Bij Zelfstandig werken heb je de lijst steeds bij je als je door de klas loopt. Dit direct noteren op de lijst draagt bij aan de indruk dat jij alles in de gaten houdt en dit ook nog zorgvuldig administreert.
Afbeelding 64: zelfstandig werken H3A
3 Telraam
Door naar het telraam te lopen weten je leerlingen dat je overweegt een Tip te geven. De kans bestaat dat zij daarom stoppen met verstoren van de les. Na verloop van tijd lijkt het wel alsof je met het telraam een klassenassistent voor orde erbij hebt gekregen.
Als je eenmaal begonnen bent het telraam te gebruiken en je merkt dat de sfeer verbetert, stop dan niet met het gebruik van het telraam.
3.1 Tellen tips met het Telraam
Met het telraam tel je het aantal Tips die je geeft binnen een les. Hieronder bespreken wij alternatieve manieren van tellen. Door de Tips te tellen voorkom en beperk je onbedoeld- en bedoeld storend gedrag. Tips geef je, noteer je en tel je. Als je een Tip geeft, laat je de volgende afbeelding van het telraam aan je leerlingen zien. De afbeeldingen hebben de kleuren groen, oranje, rood. Het effect van de kleuren is te vergelijken met een stoplicht. Bij rood stoppen leerlingen met storend gedrag. Met het telraam geef je jouw grens aan. Iedereen weet hoe dicht die grens is genaderd. Bekijk hieronder een video waarbij de werking van het telraam in de praktijk is te zien.
Als jij het maximum aantal Tips dat je leerlingen ‘gratis’ krijgen al hebt gegeven, proberen alle leerlingen de volgende stap, de Tijdrovende opdracht te vermijden, daarom stoppen zij met het verstoren van de les. Voor de leerlingen is het belangrijk dat jij steeds laat zien hoeveel Tips je per les al hebt gegeven. Met het telraam als zichtbare indicatie geef je hun de gelegenheid hun gedrag tijdig aan te passen. Je handelt zichtbaar en voorspelbaar.
Hulpmiddelen VOH
Hoeveel Tips je hebt gegeven bij welke werkvorm (frontaal lesgeven met afbeelding baret of zelfstandig werken met afbeelding pet) toon je met deze afbeeldingen. Pas zelf de onderstaande afbeeldingen aan met behulp van deze PowerPoint. Met deze afbeeldingen laat je aan je leerlingen zien wanneer je grens is bereikt van het aantal Tips. Als je naast het cursusboek van VOH ook de hulpmiddelen bestelt, zitten deze afbeeldingen van deze PowerPoint in de geleverde mappen.
Assistent
Bij regelmatig gebruik van het telraam fungeert deze map als assistent op het gebied van orde. Loop je naar de map toe of pak je de map op, dan heeft dat op de leerlingen het effect dat leerlingen direct rustig worden. Doordat jij zichtbaar handelt, kunnen zij zichzelf op tijd corrigeren en voorkomen dat jij daadwerkelijk een Tip of Tijdrovende opdracht geeft (Brief over toekomstig gedrag).
Herkomst Telraam
Het telraam is een variant op een stoplicht waar leerkrachten in het basisonderwijs mee werken. Vandaar de kleuren groen, oranje en rood.
Naast het telraam zijn er ook andere manieren om het aantal gegeven hoeveel Tips je per les hebt gegeven.
3.2 Telraam bij frontaal lesgeven en zelfstandig werken
Het telraam zet je in zowel bij frontaal lesgeven als bij zelfstandig werken:
Telraam bij frontaal lesgeven
Bij frontaal lesgeven, is het maximum aantal Tips dat je per les geeft 2. Het telraam gebruik je om de Tips op een voor je leerlingen zichtbare manier te tellen.
Afbeelding 66: drie afbeeldingen Telraam bij frontaal lesgeven
- Bij een groene afbeelding heb je nog geen Tip gegeven (Tip nul). Als je begint met frontaal lesgeven, vraag je je leerlingen of zij willen proberen de Tips ‘in het groen‘ te houden.
- Met de kleur oranje (1) geef je aan dat de ruimte die de leerlingen van jou krijgen om de les te verstoren bijna is verbruikt.
- Met de kleur rood (2) geef je aan: Stop met het verstoren van de les, anders ben ik genoodzaakt een Tijdrovende opdracht te geven.
In de praktijk zul je per les doorgaans minder dan twee Tips geven. In het overzicht zie je een inschatting van het aantal keren dat je Tips gebruikt.
Aantal Tips zichtbaar maken voor de groep met het telraam:
Als je het telraam gaat gebruiken voor frontaal lesgeven, plaats je in deze map de eerste serie van drie afbeeldingen. Door je bij frontaal lesgeven te beperken tot twee Tips, verzand je niet in oeverloos Tips uitdelen zoals hierboven cursief vermeld bij Collectieve verantwoordelijkheid
Telraam bij zelfstandig werken
Bij zelfstandig werken is het maximum aantal Tips dat je per les geeft 4. Het telraam gebruik je om de Tips te tellen.
Afbeelding 67: vijf afbeeldingen van het telraam bij zelfstandig werken
- Bij een groene afbeelding heb je nog geen Tip gegeven (Tip nul). Voordat je leerlingen zelfstandig laat werken, vraag je je leerlingen of zij willen proberen de Tips ‘in het groen‘ te houden.
- Met de kleur oranje (1+2) geef je aan dat de ruimte die de leerlingen van jou krijgen om de les te verstoren bijna is verbruikt.
- Met de kleur rood (3+4) geef je aan: Stop met het verstoren van de les, anders moet ik het zelfstandig werken onderbreken (omdat het te rommelig verloopt).
Bij zelfstandig werken, spreek je met je leerlingen een maximumaantal Tips af per les. VOH raadt aan bij zelfstandig werken maximaal vier Tips per les te geven. Vertel je leerlingen van te voren dat, als het maximum van vier Tips is bereikt, jij stopt met zelfstandig werken. Het geven van een Tip kost weinig tijd en daarom houdt je met vier Tips genoeg tijd over om je leerlingen te begeleiden. In de praktijk zul je meestal minder dan vier Tips geven.
Aantal Tips zichtbaar maken voor de groep met het telraam:
In de map ‘Telraam’ plaats je de tweede serie van vijf afbeeldingen die horen bij zelfstandig werken. Doordat je voor zelfstandig werken nooit meer dan vier Tips uitdeelt per les voorkom je geen tijd meer hebt voor het coachen van leerlingen en dat al jou tijd opgaat aan geven van Tips.
Grens bij huiswerk maken
VOH adviseert om je ook bij het geven van Tips voor het niet maken van huiswerk te beperken tot maximaal vier Tips per les. Het geven van Tips behoudt dan het effect van een steekproef en je voorkomt dat je teveel tijd besteedt aan het huiswerk nakijken (wat afgaat van de lestijd). Het is niet nodig om het aantal gegeven Tips bij huiswerk maken aan de groep te laten zien met het telraam (zoals bij frontaal lesgeven en bij zelfstandig werken). Het aantal Tips dat je geeft voor huiswerk maken is iets tussen jou en de betreffende leerling. Je deelt dit niet met de klas.
3.3 Alternatieven voor het Telraam
Tips tellen kan op meerder manieren:
- Geplastificeerde afbeeldingen op een stoel zetten
Plastificeer afbeeldingen van de PowerPoint die te maken hebben met het tellen van Tips en zet die op een voor de leerlingen zichtbare plaats.
Afbeelding 65: alternatief voor het telraam 1 - Kruisjes of getallen op het bord
Een ander alternatief voor het telraam: Je kunt de grens van het aantal gegeven Tips aangeven met kruisjes, of met getallen op het bord.
PraktijkvoorbeeldVO
Leerling gebruikt elke periode als sport zijn ruimte om de les te verstoren.
Aan het begin van een nieuwe rapportperiode kon ik er de klok op gelijk zetten. Een van mijn leerlingen moest van zichzelf even de les verstoren. Hij wist dat hij dan een Tip kreeg. De volgende les gebeurde hetzelfde. Voordat de derde les begon, zette ik zijn naam dan op het bord als waarschuwing dat zijn ruimte was verbruikt. Bij binnenkomst adviseerde ik hem om verder niet meer te storen. Met een brede glimlach ging hij dan zitten en verstoorde de rest van die rapportperiode de les niet. De volgende periode gebeurde weer precies hetzelfde. Deze leerling zag het als een sport om zijn ruimte die hij van mij kreeg om te storen volledig te benutten. Ik denk hij het stoer vond dat zijn naam op het bord stond. Ik herkende zijn patroon en kreeg er ook schik in!
4 Samenvatting toepassingen tip
Met het geven van Tips spreek je leerlingen aan op hun individuele en collectieve verantwoordelijkheid.
Bij frontaal lesgeven, geef je Tips op een andere manier dan bij zelfstandig werken en huiswerk maken. Doordat je lijsten bijhoudt, zie je wie aan de beurt is voor een Tijdrovende opdracht. Met het geven van Tips maak je leerlingen afzonderlijk verantwoordelijk voor hun gedrag én maak je de groep als geheel voor hun gedrag verantwoordelijk.
Tips geef je met een glimlach. Met een positief geformuleerd Tip stuur je effectief bij. Je versterkt het effect van de Tip op een voor de leerlingen zichtbare manier te tellen.
- Wacht niet te lang met het geven van Tips. Als je verstoringen negeert, loop je de kans dat je toch weer boos wordt of dat je gaat waarschuwen.
- Geef af en toe een leerling een Tijdrovende opdracht. Nadat je een Tijdrovende opdracht hebt uitgedeeld en deze is ingeleverd, vermijden andere leerlingen het krijgen van een Tijdrovende opdracht en vermindert het aantal verstoringen van je les. Pas nadat je de eerste Tijdrovende opdracht gegeven hebt, begrijpen je leerlingen dat ‘Aansturen met lichaamstaal ‘en ‘Aansturen met Tip’ vooraankondigingen zijn van ‘Bijsturen met een Tijdrovende opdracht’.
5 Video
Het effect van een tip bij frontaal lesgeven gefilmd in een niet geregisseerde setting
Bij dit fragment zit een aantal leerlingen klaar om te gaan optreden. Iedereen is onrustig: zowel de leerlingen die gaan optreden als de klas.
Bij 2.17 vraag de docent aandacht met het vuurtorengebaar (Een gebaar dat vraagt om stilte). Dat heeft niet het gewenste effect.
Bij 2.32 pakt de docent het telraam en vertelt dat hij nogmaals het stiltegebaar gaat tonen en dat wie dan doorpraat een Tip krijgt.
Bij 2.46 maakt de docent voor de tweede keer het stiltegebaar. Nu is het helemaal stil.
Het effect van deze drie handelingen is dat leerlingen stoppen met onderling praten en aandacht geven aan de presentatie van hun medeleerlingen. De onrust van de drie artiesten resoneert in de klas. Niemand valt hier iets te verwijten. Het is gewoon spannend om op te treden.
Merk op dat de docent nog geen Tip heeft gegeven maar dat het effect dat hij beoogde, aandacht voor de les, wel tot stand komt mede door het telraam.
