2.1 Onderwijsdoelen

Op deze pagina

  1. Belang van onderwijsdoelen
    1.1 Onderwijsdoelen als startpunt
    1.2 Kwalificatie / Competentie als enige onderwijsdoel
    1.3 Starten met onderwijsdoelen
  2. Doeldomeinen Gert Biesta
    2.1 Formulering drie domeinen door Biesta
    2.2 Aangepaste formulering drie domeinen door VOH
    2.3 Brede toepassing domeinen
    2.4 Aan de slag met de doeldomeinen
  3. Psychologische basisbehoeften Ryan & Deci
  4. Doelen Vriendelijk Orde Houden
  5. Balans
  6. Samenvatting
  7. Credits

Docenten bepalen welke onderwijsdoelen zij als startpunt nemen voor hun lessen. Daarbij valt te denken aan de drie doeldomeinen van Biesta, de Psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci en aan de doelen van Vriendelijk Orde Houden.

De onderwijsdoelen die ik kies, vormen het startpunt voor de voorbereiding van mijn lessen. De onderwijsdoelen laat ik terugkomen in verschillende werkvormen. Daarmee maak ik mijn lessen afwisselend en uitdagend.

VOH nodigt docenten uit om zelf onderwijsdoelen te fomuleren:
Uit dit citaat [zie startpagina links onderaan] blijkt dat de docent een doorslaggevende rol heeft bij het verzorgen van een positieve leeromgeving. Ginott’s reflectieve denkwijze onderstreept het belang van  emotionele intelligentie, iets dat net zo belangrijk is, zo niet belangrijker, dan het IQ van een leraar. Het recept voor succesvol lesgeven kan daarom worden beschouwd als EIQ + IQ +???. We nodigen jou, leraar, docent of leraar in opleiding, uit om hier verder over na te denken en ook over wat volgens jou de andere cruciale “ingrediënten” zijn die bijdragen aan succesvol lesgeven“. Mick O’Mahony

Introductievideo

Voor meer informatie bekijk hier onze overige introductievideo’s.

Nieuwsberichten over Onderwijsdoelen

Huidige aanpak:

Welke doelen streef ik nu na met mijn onderwijs?

Toekomstige aanpak:

Welke doelen streef ik in de toekomst na met mijn onderwijs?

Inleiding

‘Onderwijsdoelen’ is één van de drie modules van de invalshoek ‘Duidelijk’ van Vriendelijk Orde Houden (VOH).

‘Onderwijsdoelen’ is één van de drie modules van de invalshoek ‘Duidelijk’ van Vriendelijk Orde Houden.

Afbeelding 27: Duidelijk (overzicht)

Deze module ‘Onderwijsdoelen’ gebruik je om een positieve leeromgeving te creëren. VOH pleit ervoor om op een vreedzame manier aan deze onderwijsdoelen te werken.

Helemaal onderaan bij de poster zie je de onderwijsdoelen als volgt terug:

Afbeelding 111: Doelen (overzicht)

Deze abstracte figuren (stip, een sterretje en een driehoek) in de afbeelding hierboven staan voor onderwijsdoelen die je zelf kunt bepalen. Bij deze module geeft VOH de volgende suggesties:

  1. De drie doeldomeinen van Gert Biesta
  2. De psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci
  3. De doelen van Vriendelijk Orde Houden.

In het bovenste blauwe gedeelte van de poster van VOH zijn de onderwijsdoelen van Biesta, Ryan & Deci en VOH geschreven met oranje hoofdletters.

1 Belang van onderwijsdoelen

1.1 Onderwijsdoelen als startpunt

In het overzicht van VOH zijn drie abstracte vormen te zien. Elke docent kiest zelf doelen en streeft deze vervolgens na.

Afbeelding 118: Doelen – abstracte vormen (overzicht)

Bij het formuleren van doelen kun je denken aan de doeldomeinen van Biesta, de psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci en ook aan de doelen die VOH formuleert:

1.2 Kwalificatie / Competentie als enige onderwijsdoel

Als je Kwalificatie dan wel Competentie als enige onderwijsdoel ziet, bestaat de kans dat je je onderwijs beperkt tot voornamelijk uniforme opdrachten die uitmonden in gezamenlijke, centrale, individuele toets. De enige stimulans voor leerlingen is dan het halen van een hoog cijfer. Met hoge cijfers beloon je leerlingen, met lage cijfers spoor je leerlingen aan om zich meer in te spannen.

Als je je beperkt tot kwalificatie, is het de vraag of leerlingen zich binnen die beperking op sociaal- en persoonlijk vlak voldoende ontwikkelen. Bovendien bestaat de kans dat leerlingen die niet in staat zijn hoge cijfers te halen, of om zelfs maar een voldoende te halen, zullen afhaken. Zie valkuil ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.

1.3 Starten onderwijsdoelen

Wil je leerlingen aan Persoonsvorming en Autonomie laten toekomen, dan is het nodig dat zij keuzes kunnen maken. Die keuzes bied je met Leerlinggestuurd onderwijs. Dat vraagt van jou de nodige voorbereiding. Het voorbereiden van meerdere opdrachten kost tijd. Als je leerlingen laat kiezen tussen een aantal opdrachten, zoek dan naar een manier van beoordelen die de eigen verantwoordelijkheid van leerlingen stimuleert (beoordelen).

2 Doeldomeinen Gert Biesta

Gert Biesta definieert voor het onderwijs drie domeinen. Vriendelijk Orde Houden heeft de formulering van deze domeinen met medeweten van Gert Biesta iets aangepast.

Vergelijk de oorspronkelijke formulering met de aangepaste formulering:

2.1 Formulering drie domeinen door Biesta

Oorspronkelijke formulering (Biesta 2013) 

Kwalificatie – Dit heeft te maken met overdracht en verwerving van kennis, vaardigheden en houdingen die kinderen en jongeren kwalificeren om ‘iets’ te doen, zowel voor een beroep als voor het leven in een complexe moderne samenleving.

Socialisatie – Dit heeft te maken met de manier waarop het onderwijs kinderen inleidt in en verbindt met bestaande tradities en praktijken – zowel sociaal-culturele, politieke, religieuze en levensbeschouwelijke praktijk, als beroeps- en professionele praktijken.

Persoonsvorming – Daarbij kun je denken aan kwaliteiten als zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en ook volwassenheid.

2.2 Aangepaste formulering drie domeinen door VOH

Nu volgen de drie domeinen van Gert Biesta die door Vriendelijk Orde Houden in maart 2021 zijn aangepast. In de huidige formulering zijn de doelstellingen schoolbreed in te zetten. Of je nu leerling, docent, schoolleider of op school een ondersteunende taak hebt, de doelstellingen gelden voor iedereen. Zie Brede toepassing

Kwalificatie – Dit heeft te maken met overdracht en verwerving van kennis, vaardigheden en houdingen die kwalificeren om ‘iets’ te doen, zowel voor een beroep als voor het leven in een complexe moderne samenleving.

VOH plaatst het domein Kwalificatie bij ‘Beoordelen’.

Socialisatie – Dit heeft te maken met inleiding in- en verbinding met bestaande tradities en praktijken – zowel sociaal-culturele, politieke, religieuze en levensbeschouwelijke praktijk, als beroeps- en professionele praktijken.

VOH plaatst het domein Socialisatie bij ‘Kennismaken’.

Persoonsvorming – Daarbij kun je denken aan kwaliteiten als zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en ook volwassenheid.

Bij deze site schrijven wij consequent de drie doeldomeinen van Biesta met een hoofdletter om aan te geven dat Vriendelijk Orde Houden in de klas aan elk domein een aangepaste formulering geeft. In die nieuwe formulering zijn de doelen bedoeld voor iedereen, ook voor jou als docent.

2.3 Brede toepassing domeinen

  1. In de oorspronkelijke formulering staat een doelgroep vermeld: kinderen en jongeren. VOH laat bij de formulering van de domeinen de doelgroep weg. Daarmee zijn de drie domeinen ook van belang voor docent, schoolleiding, en Onderwijs Ondersteunend Personeel.
  2. Door in de nieuwe formulering ‘onderwijs’ weg te laten uit de oorspronkelijke formulering krijgen de domeinen ook buiten het onderwijs algemene geldigheid voor iedereen die ergens nieuw is. Met de nieuwe formulering krijgt iedereen de kans om constant nieuwe kennis op te blijven doen. Dat gebeurt op vrijwillige basis en vanuit eigen motivatie. De drie domeinen zijn nu zo ruim geformuleerd dat schoolbreed iedereen ervan profiteert.

2.4 Aan de slag met de doeldomeinen

Door op een vreedzame manier te werken aan de drie doeldomeinen van Biesta, verbreed je je aanbod, maak je je lessen voor je leerlingen interessant en kunnen zij zich goed concentreren:

  1.  Kwalificatie zorgt ervoor dat je leerlingen beschikken over noodzakelijke kennis en vaardigheden.
  2. Socialisatie zorgt ervoor dat je leerlingen goed kunnen samenwerken en hun verantwoording op school en hopelijk ook daarbuiten nemen.
  3. Persoonsvorming staat voor het in vrijheid (met vallen en opstaan) ontdekken wie je als leerling bent. Persoonsvorming valt niet af te dwingen. Zie ‘The beautiful risk of education’ van Biesta.

Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming zie je terug het bovenste deel van de poster in oranje hoofdletters.

Gert Biesta vergelijkt het omzetten van doeldomeinen in leerdoelen en lessen met schaken op drie borden tegelijk. Waarom is dat nodig?

  • Richt je je geheel op Kwalificatie en centrale toetsing, dan is het resultaat min of meer gekwalificeerde leerlingen die jouw vakkennis overnemen.
  • Richt je je naast kwalificatie ook op Socialisatie en Persoonsvorming, dan bereid je je leerlingen daarmee voor op hun rol in de maatschappij en komen je leerlingen door jouw manier van lesgeven naar voren als uniek volwassen persoon.

Een citaat dat aansluit bij het je geheel richten op Kwalificatie:
Wat me het meest verbaast bij de westerse mens is dat hij zijn gezondheid opoffert om veel geld te verdienen. Vervolgens offert hij het geld weer op om zijn gezondheid te herstellen. En dan is hij weer zo bezorgd over de toekomst, dat hij niet geniet van het heden, met als gevolg dat hij niet in het heden, maar ook niet in de toekomst leeft. Hij leeft alsof hij nooit zal sterven en sterft terwijl hij nooit geleefd heeft.” Dailai Lama

3 Psycholgische basisbehoeften Ryan & Deci

Ryan & Deci formuleerden de ‘Psychologische basisbehoeften’:

Autonomie
Dit is de drang om verbanden te zien tussen het eigen handelen en dat van anderen in de omgeving. Deci en Ryan ontdekten dat extrinsieke beloningen voor intrinsiek gemotiveerd gedrag, de intrinsieke motivatie ondermijnt. Daardoor neemt de autonomie af. Beter is om intrinsiek gedrag ook intrinsiek te belonen, waardoor een individu het idee heeft meer vat op zijn/haar leven te hebben.

VOH plaatst de psychologische behoefte ‘Autonomie’ bij ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.

  1. De docent bereidt een omgeving voor waarin leerlingen tijdens zelfstandig werken hun eigen weg kiezen. Zij zien andere leerlingen (aantrekkelijke) keuzes maken en kunnen in een volgend blok het voorbeeld een andere leerling volgen.
  2. De docent verhoogt de intrinsieke motivatie door van leerlingen door hen te vragen om voorafgaande aan een presentatie van een zelf gekozen onderwerp aan de docent, deze presentatie eerst zelf te beoordelen.

Competentie
Hier gaat het om de drang naar beheersing van de uitkomst, alsook de beheersing van eigen ervaringen. Deci en Ryan ontdekten dat het geven van onverwacht positieve feedback, de intrinsieke motivatie en competentie van mensen verhoogt.

VOH plaatst de psychologische behoefte ‘Competentie’ te plaatsen bij ‘Beoordeling’.

Verbondenheid (Relatie)
Hier gaat het om de drang naar verbondenheid met de omgeving en andere individuen. Het wordt ook wel ‘psychologische verbondenheid’ genoemd. De mens is een sociaal dier en heeft behoefte aan soortgenoten om mee om te gaan en te communiceren.

De psychologische behoefte Verbondenheid (Relatie) plaatst VOH bij ‘Kennismaken’.

Kanttekeningen bij Verbondenheid

  1. Ryan & Deci bedoelen met verbondenheid vooral relatie tussen docent en leerling. VOH is van mening dat die verbondenheid werkelijk geslaagd is als die zich vertaalt in een goede verstandhouding en samenwerking tussen leerlingen onderling.
  2. Het kader (Vriendelijk + Duidelijk), vraagt van iedereen goed met elkaar om te gaan. Daarmee zorgt de docent ervoor dat de verbondenheid op een goede manier tot stand komt (je kunt je ook op een slechte manier met iemand verbinden).

Aan de slag met de psychologische basisbehoeften

Tijdens Leerlinggestuurd onderwijs stel je je leerlingen in staat zich autonoom te ontwikkelen. Competentie, Relatie en Autonomie zie je terug het bovenste deel van de poster in oranje hoofdletters.

4 Doelen Vriendelijk Orde Houden

Met de doelen van VOH zorg je voor een positieve leeromgeving waarbinnen de doelen van Biesta en Ryan en Deci realiseert. Zie voor doelen van VOH ook onze startpagina. Zie ook de website van de Stichting Rapucation. Het credo van de Stichting Rapucation is het startpunt van VOH.

Afbeelding 107: Credo Stichting Rapucation (overzicht)

Doelen van VOH (De dikgedrukte termen komen in het overzicht terug in hoofdletters met een oranje kleur).

  1. INSPIREREN (bij docentgestuurd onderwijs)
  2. AUTONOMIE. Je geeft je leerlingen vertrouwen, je laat ze los. In vertrouwen werken zij aan hun autonomie. In dat proces maak jij jezelf onzichtbaar zodat je hen tijdens zelfstandig werken niet afleidt. Zo ontwikkelen zij zich tot unieke personen.

    Afbeelding 103: Geest in de fles (overzicht)
  3. Je zorgt voor een AFWISSELING tussen Docentgestuurd onderwijs en Leerlinggestuurd onderwijs.

Praktische aanvullingen op deze doelen

  1. Je baseert een of meer toetscijfers op het aantal succesvol afgeronde taken binnen een geplande periode (beoordelen met vinkjes)
  2. Je geeft leerlingen opdrachten op maat. Begint de positieve leeromgeving vruchten af te werken, en merk je dat een leerling talent heeft, dan kun je deze leerling uitnodigen om voor de school een verantwoordelijkheid op zich te nemen zoals schoolkrant, medezeggenschapsraad, voorstellingen of het geven van een presentatie. Deze uitnodiging kan bepalend zijn voor de ontwikkeling van een leerling (Verbreding en verdieping leerdoelen).
    Afbeelding 106: Detective op zoek naar talent (overzicht)
  3. Je geeft je leerlingen vrijheid én perk je die in op twee manieren in:
    – Je vraagt je leerlingen zich te houden aan het kader
    – je vraagt aan hen op een verantwoordelijke manier om te gaan met de door jou geboden vrijheid. Lees in dit verband het boek van Gert Biesta: ‘Het prachtige risico van onderwijs’.
  4. Je wint het vertrouwen van je leerlingen door een dominante houding achterwege te laten (maar je bent wel duidelijk).

Aan de slag met onderwijsdoelen van Vriendelijk Orde Houden 

Met de ingrediënten aangereikt door VOH, kun je gaan werken aan de bovenstaande doelen van Biesta en Ryan & Deci en creëer je je eigen positieve leeromgeving. Daarmee vergroot je de kans dat leerlingen zich ook na schooltijd op het gebied van jouw vak ontwikkelen (combinatie formeel en informeel leren).

5 Balans

Onderwijs is te zien als een zoektocht naar de juiste balans.

  1. Door aandacht te besteden aan Persoonsvorming en Autonomie, maak je leerlingen mondig en zul je te maken krijgen met tegenspraak. Houd daar rekening mee en leer ermee omgaan. Door mee te bewegen met de wensen van je leerlingen help je hen te komen waar ze willen zijn.
  2. Bij het zoeken naar de juiste balans houdt je rekening met de ‘Psychologische basisbehoeften’ van ieder mens.
  3. Een helder afgesproken kader (Vriendelijk en duidelijk) geeft de aanzet tot een inclusieve, vreedzame omgeving die niemand buitensluit, waarbij alle aandacht gaat naar de les en waar iedereen floreert. De afwisseling tussen frontaal lesgeven (Docentgestuurd onderwijs) en zelfstandig werken (Leerlinggestuurd onderwijs) inspireer je je leerlingen én geef je hun vertrouwen.

Het bereiken van de juiste balans tussen de drie domeinen is, in en buiten het onderwijs, een levenslange zoektocht. Eenzijdige aandacht voor Kwalificatie en toetsing gaat ten koste van Socialisatie en Persoonsvorming.“Biesta 2012

6 Samenvatting

Vriendelijk Orde Houden pleit ervoor om leerlingen op een vreedzame, inclusieve manier voor te bereiden op hun rol in de maatschappij:

  1. Bij jouw lesvoorbereiding betrek je de drie doeldomeinen: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming (Biesta)
  2. Je houdt rekening met de psychologische basisbehoeften van je leerlingen (Ryan & Deci).
  3. Je gebruikt de praktische aanwijzingen van Vriendelijk Orde Houden om een positieve leeromgeving vorm te geven.

Door onderwijsdoelen als startpunt te nemen, vergroot je lesaanbod en maak je je lessen aantrekkelijk.

6 Credits

Gert Biesta

Gert Biesta heeft drie domeinen benoemd die centraal staan in het onderwijs: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming. Voor onderwijsgevenden is het een uitdaging deze drie dimensies in de juiste balans aan te bieden.
Mede dankzij een opmerking van Gert Biesta vergelijkt VOH onderwijs nu met een medaille met twee kanten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden: Docentgestuurd onderwijs + Leerlinggestuurd onderwijs.

 

Door naar: Kader