2.3 Verwachtingsmanagement

Op deze pagina

  1. Belang van verwachtingsmanagement
    1.1 Verwachtingsmanagement
    1.2 Geen verwachtingsmanagement
    1.3 Starten met verwachtingsmanagement
  2. Map voor verwachtingsmanagement
  3. Instructie over de manier van werken
  4. Toezien op uitvoering van verwachtingsmanagement
  5. Leren zichtbaar maken
  6. Complimenten
    6.1 Valkuil complimenten
  7. Samenvatting
  8. Video
  9. Credits

Met verwachtingsmanagement maken docenten duidelijk wat leerlingen te doen staat bij de start van een nieuwe activiteit. Bij het voorbereiden van een les hebben zij een beeld voor ogen van wat de leerlingen in de les gaan doen, zij verwachten iets van de leerlingen. Met verwachtingsmanagement maken zij deze verwachtingen efficiënt en effectief aan de leerlingen duidelijk. De leerlingen weten dan bijvoorbeeld welke spullen ze moeten pakken en wat ze daar mee gaan doen. Zo gaat iedereen rustig en gericht aan het werk.

Met verwachtingsmanagement zorg ik voor duidelijkheid en help ik mijn leerlingen om snel aan de slag te gaan.

Huidige aanpak:

Hoe maak ik tot op heden mijn verwachtingen duidelijk? Welke informatie toon ik op het bord, welke geef ik mondeling?

Toekomstige aanpak:

Hoe maak ik in de toekomst mijn verwachtingen aan de klas duidelijk?

Introductievideo

link naar drie introductievideo’s

Bekijk ter introductie ook onze tekenfilm

Voorbeelden

Voorbeelden verwachtingsmanagement PO

Zie hieronder ‘Map verwachtingsmanagement‘

Op digiborden van het PO zitten allerlei handige tools die je in kan zetten voor je verwachtingsmanagement:

  • Als je wilt dat de groep sneller reageert op jouw verwachtingsmanagement, stuur je dit als volgt aan: “Als ik straks ga zitten, verwacht ik dat je alles in orde hebt” Ondertussen bereid je zelf ook iets voor zodat het er niet uitziet alsof jij zit wachten. Daarmee bepaal jij de timing. Er kunnen nu twee dingen gebeuren. De leerlingen maken snel alles in orde óf jij vindt dat het niet snel genoeg gaat. In dat laatste geval ga je zitten, kijk je rond en loop je vervolgens naar een leerling. Als de leerling dan niet direct alles in orde maakt, geef je hem of haar een Tip.
  • Op het Prowise digibord zitten geluiden van verschillende muziekinstrumenten. Deze kun je inzetten om een signaal af te geven zonder dat je daar iets bij hoeft te zeggen. Bijvoorbeeld: als het drumstel klinkt, wil de juf met de les beginnen. In de 10 seconden dat dit geluidsfragment duurt, stop je met praten, kijk je naar het bord en wacht je rustig totdat het geluidsfragment is geëindigd.
  • Kies met elkaar een liedje dat je aanzet tijdens het opruimen. In de minuten dat dit liedje duurt, maken de leerlingen hun werk af en beginnen met opruimen. Spreek van tevoren duidelijk af wat er van ze verwacht wordt als dit liedje is afgelopen. Bijvoorbeeld: je tafeltje is leeg, je zit op je plek en je bent stil. Eventueel kan je nog extra aanwijzingen op het bord typen.
  • Als de leerlingen ’s ochtends of na de pauze binnenkomen is het handig om de leerlingen meteen aan het werk te zetten. Dan heb je minder kans op drukte en leerlingen die door de klas gaan zwerven. Bijvoorbeeld: pak je tablet en maak alvast som …. Pak je leesboek en zoek alvast een plekje om te (chill) lezen etc.

Voorbeelden verwachtingsmanagement VO

Zie hieronder ‘Map verwachtingsmanagement‘

Bij onderstaande voorbeelden zien de leerlingen instructie op het bord:

  • Als de leerlingen ’s ochtends of na de pauze binnenkomen is het handig om de leerlingen meteen aan het werk te zetten. Dan heb je minder kans op drukte en leerlingen die door de klas gaan zwerven. Bijvoorbeeld: ‘pak je tablet en maak alvast som ….’ of ‘Pak je leesboek en zoek alvast een plekje om te lezen’ etc.
  • Pak de spullen die horen bij het onderwerp dat je hebt gekozen in de vorige les en ga de eerste vijf minuten stil zelf aan het werk. Als je een vraag hebt, schrijf die dan op en leg die naast je neer.
  • Een andere uitgebreidere vorm van verwachtingsmanagement: Drie magneten om aankondigingen op te hangen: 1) Agenda, 2) Doe direct, 3) Leerdoelen.
  • Als een bepaalde wisseling bij een klas lang duurt vraag je aan de groep: “Hoe snel denken jullie dat jullie deze wisseling kunnen maken?” De klas maakt dan vermoedelijk een zeer scherpe inschatting. Vraag je leerlingen dan weer terug te gaan naar de vorige situatie en test dan met een timer of de klas hun inschatting in de praktijk klopt. Het spelelement maakt dat de leerlingen zich doorgaans maximaal inzetten voor deze race.

Inleiding verwachtingsmanagement

‘Verwachtingsmanagement’ is één van de drie modules van de invalshoek ‘Duidelijk’ van Vriendelijk orde houden (VOH).

Afbeelding 27: duidelijk (0verzicht)

Met verwachtingsmanagement neem je het initiatief wat betreft de gebeurtenissen die binnenkort plaatsvinden in de les. Met deze module geef je je leerlingen aanwijzingen per werkvorm en daarmee maak je orde.

Net als de start van een les zijn overgangen van frontaal lesgeven naar zelfstandig werken een potentiële bron van onrust. Daarom is het belangrijk om juist op die momenten je verwachtingen goed en efficiënt over te brengen. Concreet gedrag stuur je aan met verwachtingsmanagement.

VOH adviseert deze aanwijzingen altijd concreet en positief te formuleren. ‘Positief’ betekent dat je alleen formuleert welke gedrag/acties/handelingen je wél verwacht te zien. (‘Negatief’ zou inhouden dat je formuleert welk gedrag je niet wenst te zien, maar dat doe je juist niet.)

Naast algemene aanwijzingen voor hoe iedereen aan het werk dient te gaan, is het vaak ook nodig om een aantal praktische zaken toe te lichten. Die aanwijzingen geef je als het helemaal stil is (zie video hieronder. Daar vraagt een docent met een stiltegebaar om aandacht).

1 Belang van verwachtingsmanagement

1.1 Verwachtingsmanagement

Bij binnenkomst zien je leerlingen welke spullen ze moeten pakken. Als je ziet dat een leerling de gevraagde spullen niet pakt, wijs je eerst op het bord (daar zien ze welke spullen ze horen te pakken) en daarna wijs je met een vragende blik naar de tas van de leerling (zie video ‘de ideale les’ hieronder bij 27 seconden). Als je dit elke les doet, raakt iedereen hieraan gewend en gaat iedereen snel aan het werk. Jij bepaalt het moment waarop je nieuwe informatie met de klas wilt delen. Ook als je wisselt van werkvorm, krijg je met verwachtingsmanagement snel alle aandacht.

1.2 Geen verwachtingsmanagement

Wat gebeurt er als je geen gebruik maakt van verwachtingsmanagement? De leerlingen komen binnen en zien dan geen concrete instructie. Sommige leerlingen pakken alvast de spullen waarvan ze vermoeden dat ze die nodig hebben, anderen praten (luidruchtig) met elkaar. Om de aandacht te trekken, verhef je je stem en het duurt geruime tijd voordat de leerlingen stil zijn. Pas dan kun je vragen of je leerlingen hun spullen willen pakken.

1.3 Starten met Verwachtingsmanagement

Je kunt op elk moment starten met duidelijk instructie geven voorafgaande aan een onderdeel van de les.

2 Map voor verwachtingsmanagement

Je kunt je verwachtingen aan je leerlingen laten zien via een digibord of via een aparte map. Het voordeel van een map is dat het digibord vrij is voor andere informatie. Met deze map kun je direct beginnen met de les en is het niet nodig te wachten totdat het digibord is opgestart wat bijvoorbeeld kan gebeuren bij een lokaalwisseling. Je kunt je verwachtingen dan niet via het bord projecteren. Om toch direct te kunnen starten gebruikt je een map met afbeeldingen waarop jouw verwachtingen staan vermeld. Van die map kies jij de bijpassende afbeelding. Voordat je de leerlingen binnenlaat, zet je de map goed zichtbaar neer, vervolgens zet je de computer aan; dan pas laat je de leerlingen binnen en begroet je ze. Zo heb je ondanks de wisseling van lokaal toch je verwachtingsmanagement op orde én heb je tijd om aan het begin van de les een praatje te maken met je leerlingen (Kennismaken). Ondertussen start de computer op.

Hieronder twee voorbeelden die heel algemeen aangeven wat je van leerlingen verwacht bij frontaal lesgeven of bij zelfstandig werken. Als blijkt dat er bij een bepaalde les iets niet naar wens verloopt, kun je voor de volgende les een nieuwe afbeelding in de map zetten met de door jou gewenste informatie. Voordat je start met het betreffende onderdeel, geef je daarmee nauwkeuriger aan hoe je wilt dat deze activiteit verloopt.

Afbeelding verwachtingsmanagement als je instructie geeft.

Pas zelf de onderstaande afbeeldingen aan met behulp van deze PowerPoint.

Deze afbeelding gebruik je zowel voor als je iets uitlegt als voor het toelichten van de manier waarop je wilt dat je leerlingen zelfstandig gaan werken.

Afbeelding verwachtingsmanagement als je instructie geeft.

Deze afbeelding gebruik je zowel tijdens uitleg als tijdens het toelichten van de manier waarop je wilt dat je leerlingen zelfstandig werken.


Afbeelding 17: frontaal lesgeven

Afbeeldingen verwachtingsmanagement voor tijdens zelfstandig werken

Deze afbeelding gebruik je als leerlingen werken aan opdrachten.

Afbeelding 30: zelfstandig werken

3 Instructie over de manier van werken

Voordat je leerlingen zelfstandig laat werken, maak je duidelijk wat je van ze verwacht. Als het jouw bedoeling is dat de leerlingen allemaal aan dezelfde opdracht werken dan hoort daar andere instructie bij dan wanneer je ze werken aan een zelfgekozen opdrachten:

Alle leerlingen werken geruime tijd aan dezelfde opdracht

Als je een complexe opdracht geeft en daarvoor veel tijd beschikbaar stelt, zal niet iedere leerling even snel deze opdracht afronden. Een volledige instructie voor het zelfstandig werken omvat zes punten:

  1. Taakinhoud
  2. Aanpak
  3. Hulpbron­nen
  4. Duur
  5. Wijze van nakijken
  6. Vervolgtaak voor leerlingen die eerder klaar zijn.

Deze opsomming is ook bekend als het WHHTUK-model. Zie verder o.a. Ebbens (2005)

Het idee achter het geven van deze volledige instructie is dat je voorkomt dat leerlingen na de start van het zelfstandig werken veel vragen gaan stellen, waardoor stagnatie ontstaat, met onrust als gevolg. Als je al deze informatie mondeling geeft, dan loop je het risico dat de leerlingen deze informatie niet onthoud en de uitleg zijn doel voorbijschiet. Je kunt een samenvatting van deze volledige instructie op het bord  projecteren, of deze volledige instructie samen met de opdracht beschikbaar te stellen op internet. De zes punten van volledige instructie staan dan voor de leerlingen klaar. Als je de instructie op het bord projecteert, kunt je volstaan met een korte uitleg. De leerlingen zien dan in één oogopslag – en blijven dat ook zien – wat de bedoeling is. Naarmate de leerlingen meer vertrouwd raken met volledige instructie bij het zelfstandig werken, zullen de instructies op het bord meer voor zichzelf gaan spraken en kun je deze bondiger formuleren.

Alle leerlingen werken aan een zelfgekozen opdracht

Je bent straks vrij om zelf te bepalen hoe je aan het werk gaat.

  1. Als je met de basisstof aan het werk gaat en je denkt dat je deze beheerst, controleer dat dan eerst met de app. Het resultaat laat je aan mij zien. Jij demonstreert aan mij dat je het niveau met de app kunt halen.
  2. Als je aan het werk gaat met een zelfgekozen onderwerp en je wilt dit aan mij presenteren, vul dan eerst een geel of groen formuliertje in. Met het formuliertje kom je naar mij je laat mij jouw presentatie zien.

Je krijgt nu de ruimte en de vrijheid om een eigen koers te bepalen. Ik verwacht dat jullie op een verantwoordelijke manier omgaan deze vrijheid.

4 Toezien op uitvoering verwachtingsmanagement

Naast dat je instructie geeft over de manier waarop jij wilt dat jouw leerlingen werken, laat je deze instructie ook zien op het bord. Daar staat b.v. welke spullen je leerlingen dienen te pakken bij binnenkomst. Je ziet er vervolgens op toe dat je leerlingen direct de juiste spullen pakken. Verwachtingsmanagement is nog effectiever als je er ook op toeziet dat de leerlingen ook jouw overige instructie opvolgen. Doen ze dat niet, dan stuur je bij met korte controlevragen, lichaamstaal, een Tip of, als een leerling in eerdere lessen al twee Tips kreeg, met een Tijdrovende opdracht.

In de video hieronder mogen leerlingen die zich goed hebben voorbereid (In de video na een minuut en 10 seconden) een instrument pakken. Als een leerling de spullen niet in orde heeft, vraagt de docent hem zich alsnog voor te bereiden. Deze leerling merkt dat hij moet wachten terwijl anderen alvast aan het werk mogen gaan. Zowel het pakken van benodigde spullen als wat je leerlingen met die spullen doen, staat beschreven in jouw verwachtingsmanagement. Van beide aspecten controleer je ook of leerlingen doen wat je vraagt.

5 Leren zichtbaar maken

Als je je leerlingen de vrijheid biedt om zelf een onderwerp te kiezen en ze kiezen een onderwerp waarbij ze uitsluitend werken met hun laptop of iPad, dan is het aan te raden deze leerlingen te vragen om te gaan zitten op een plek waarbij het voor jou mogelijk is om hun beeldschermen in een oogopslag te zien.

Doe je dat niet dan kunnen deze leerlingen verscholen in een hoek ongestoord een computerspel spelen zonder dat jij daar toezicht op hebt. Dat is niet de bedoeling.

6 Complimenten

Leerlingen die in lijn met jouw verwachtingsmanagement op een goede manier aan het werk gaan, laat je weten dat je dit waardeert, dat doe je bij voorkeur onhoorbaar met de duim omhoog.

Complimenten kun je zowel aan een afzonderlijke leerling geven als aan de hele klas. Leerlingen weten nu dat ze de juiste houding hebben en stellen jouw compliment op prijs. Door jouw waardering voor hun inspanningen werken ze graag voor jou.

Vertaal een beloning in de toekomst naar een beloning in het nu. Dat is het recept voor een betere wereld… Beloning werkt als het individueel, direct, eerlijk en met controle is over het eigen lot.” Lame (2016)

Geef alleen complimenten als het resultaat werkelijk goed is. Als je te snel complimenten geeft, heeft dat een averechts effect. Onwillekeurig laat je dan merken dat half werk ook goed is. Met complimenten voor matige prestaties ondermijn je de noodzaak om hard te werken en om door te zetten. Dit pleit ervoor om leerlingen hun prestaties met een app te laten beoordelen. Een app is niet partijdig en meet de werkelijke resultaten. Een app is nooit vrijgevig met complimenten.

Als een leerling bovengemiddeld presteert, geef dan een compliment en geef deze leerling de gelegenheid om andere leerlingen te helpen die moeite hebben met het betreffende onderdeel.

6.1 Valkuil complimenten

Het geven van een compliment aan een leerling heeft risico’s, zowel voor begaafde leerlingen als voor leerlingen die hard moeten werken voor een goed resultaat. Deze risico’s zijn de afgelopen jaren uitgebreid onderzocht en hebben een grotere bekendheid gekregen. Kortweg komt het neer op het volgende. Als een kind met weinig inspanning een goed resultaat bereikt (vaak aangeduid als ‘begaafd kind’) en daar complimenten voor krijgt, dan kan het kind daar onzeker door worden omdat het dan het idee krijgt dat het altijd een goed resultaat moet halen om acceptabel te zijn. Aan de andere kant staat een kind dat veel moeite moet doen voor een goed resultaat en dat daardoor minder vaak complimenten krijgt. Ook dat kind kan daardoor het gevoel krijgen niet acceptabel te zijn. Het is daarom in zijn algemeenheid beter te letten op inspanning en daarvoor complimenten te geven.

Lees meer bij beoordeling over een alternatieve manier om rapportcijfers te bepalen.  Niet het niveau van de leerling bepaalt het rapportcijfer maar het aantal behaalde opdrachten.

7 Samenvatting

Met verwachtingsmanagement geef je per lesonderdeel aan welke acties je van de leerlingen verwacht. Leerlingen die weten wat hun te doen staat, gaan sneller aan het werk.

8 Video

Met verwachtingsmanagement geef je per lesonderdeel aan welke acties je van je leerlingen verwacht. Leerlingen die weten wat hun te doen staat, gaan sneller aan het werk.

Film: De ideale les

0.08 Aan het begin van de les zien de leerlingen op het bord wat de docent van hen verwacht.

0:27 Na het verwelkomen van binnenkomende leerlingen loopt de docent door de klas en spoort leerlingen aan die niet aan het werk gaan met behulp van gebaren. Deze geluidloze aansporingen verstoren de rust in de klas niet. Met twee armen wijst de docent naar een leerling die zich niet voorbereidt. Als dit nodig is, herhaalt de docent mondeling de instructie die op het bord staat.

0:56 Als iedereen zit en de juiste spullen voor zich heeft, geeft de docent enkele aanwijzingen. Daarbij is het belangrijk dat iedereen oplet, stil zit en naar de docent kijkt. Op die manier kun je je verwachtingen snel aan iedereen duidelijk maken.

1:10 Leerlingen die zich goed hebben voorbereid, die de aanwijzingen op het bord hebben opgevolgd, krijgen van de docent toestemming om aan de slag te gaan.

9 Credits

Eveline Busch – Bazalt Tijdens de ontmoeting tussen de organisaties Basalt en Vriendelijk orde houden, spraken wij af dat Eveline Busch zou meekijken bij een cursus Vriendelijk orde houden. Tijdens die cursus noemde zij de term ‘verwachtingsmanagement’. Sindsdien is verwachtingsmanagement een module die hoort bij de invalshoek Duidelijk.
Door naar: Invalshoek ‘Lesinhoud’