Lesinhoud: inleiding

Reisleider en wegenwacht – Twee rollen voor een docent.

In een interview stelt Willemijn de Jong deze vraag aan Dick Bruinzeel (toenmalig bestuurder van het Jan Arentsz in Alkmaar): Op welke manier geef je leiding aan verandering, zonder dat het eindresultaat al vaststaat?
Dick geeft als antwoord:

Bij de start van dit proces ontstond de metafoor: van georganiseerde reis naar trektocht. Dat is een manier van veranderen waarbij het heel belangrijk is dat je met elkaar een beeld schept van wat je ‘in het hier en nu’ doet. We hebben geen routekaart, maar we hebben ambities en een gedeeld beeld ontwikkeld van wanneer het goed is. We formuleren met elkaar uitgangspunten en leidende principes, van waaruit je kunt werken: alles wat daarbij past is goed. Op deze manier voorkom je bovendien symptoombestrijding”.

Wat bedoelt Dick Bruinzeel in dit citaat met symptoombestrijding?
Een schoolleiding kan problemen zoals ze zich aandienen als vertrekpunt nemen voor een veranderingsproces binnen een school. Bijvoorbeeld een tegenvallende opbrengstenkaart. Stel dat die tegenvalt door tegenvallende examenresultaten en een gebrekkig rendement in de bovenbouw. Dan kan de schoolleiding voor deze twee problemen plannen maken om ervoor te zorgen dat ze verdwijnen. Dat kan bijvoorbeeld door een externe organisatie (zoals VOH) docenten te laten trainen. Maar als de problemen die zich aandienen symptomen zijn van een dieperliggend probleem, namelijk dat het docententeam onderling problemen heeft die niet worden opgelost en dat er daarom weinig vertrouwen is in de schoolleiding en de koers die deze heeft uitgestippeld, wordt het probleem eerder groter dan kleiner.

Ook geeft hij aan dat verstoringen in de les door leerlingen kunnen duiden op dieperliggende problemen (de psychologische basisbehoeften zijn wellicht in het geding, autonomie/relatie/competentie). Als een docent niet aansluit bij  psychologische basisbehoeften van leerlingen en zich richt op het de kop indrukken van verstoringen, dan is dat ook een vorm van symptoombestrijding. Je pakt wel de symptomen aan maar niet het probleem (het niet aansluiten bij de basisbehoeftes van leerlingen).

Afbeelding 78: reisleider

Reisleider: als je de hele klas lesgeeft

Je neemt bij het organiseren van de (figuurlijke) reis voor leerlingen het voortouw in de rol van ‘reisleider‘. Met ‘Docentgestuurd onderwijs’ – frontaal lesgeven – neem je het initiatief. Bij ‘Docentgestuurd onderwijs’ staan de onderwijsdoelen Kwalificatie en Socialisatie centraal. Daarmee bied je structuur.

Wegenwacht: als je leerlingen zelfstandig werken

Anderzijds stel je je leerlingen in staat een persoonlijke trektocht te ondernemen. Tijdens ‘Leerling gestuurd onderwijs’  – zelfstandig werken – laat je het initiatief aan je leerlingen. Zij maken dan een (figuurlijke) persoonlijke trektocht waarbij jij de rol aanneemt van ‘wegenwacht’. Het onderwijsdoel Persoonsvorming staat centraal. Daarom bied je je leerlingen, als ze zelfstandig werken, vrijheid en vraag je hen met die vrijheid op een verantwoordelijke manier om te gaan. Daarmee verhoogt dat hun intrinsieke motivatie én tevredenheid over het onderwijs. Een tevreden leerling zal niet snel een les verstoren. Het steeds meer verantwoordelijkheid geven aan leerlingen is daarom te zien als een preventieve manier van orde maken. Met een zekere mate van vrijheid ontwikkelen leerlingen zich tot unieke personen die op hun eigen wijze hun verantwoordelijkheid nemen en op positieve manier omgaan met jouw lesaanbod. Wat doe je in de rol van wegenwacht en in de andere rollen die jij vervult tijdens zelfstandig werken?

Als je twee werkvormen afwisselt.

Door bij frontaal lesgeven leerlingen te inspireren en door tijdens zelfstandig werken hun autonomie te bevorderen, verkrijg je bij je leerlingen een positieve ‘emotionele bankrekening’ (Gunfactor – Covey) en willen je leerlingen voor je werken. Door deze afwisseling voorkom je dat leerling en docent permanent van elkaar afhankelijk zijn. Met die afwisseling voorkom je dat leerlingen volledig op zichzelf zijn aangewezen (Leerlinggestuurd onderwijs zonder Docentgestuurd onderwijs). Ook voorkom je dat leerlingen volledig op jou zijn aangewezen (Docentgestuurd onderwijs zonder Leerlinggestuurd onderwijs). Door ‘Docent gestuurd onderwijs’ en ‘Leerlinggestuurd onderwijs’ af te wisselen, geef je leerlingen structuur én vrijheid.

Als je wisselt van werkvorm wissel jij ook van rol:

Docentgestuurd onderwijs: reisleider/Geest uit de fles

Afbeelding 102: Geest uit de fles (overzicht)

Leerlinggestuurd onderwijs: wegenwacht/Geest in de fles

Afbeelding 103: Geest in de fles (overzicht)

Door deze afwisseling neemt gaandeweg de autonomie van leerlingen toe en komt voor jou het accent steeds meer te liggen op de rol van wegenwacht. Met deze invalshoek ‘Lesinhoud’ verhoog je de motivatie van leerlingen en help je je hen bij het zo volledig mogelijk te benutten van hun potentie. Je helpt ze bij de overgang naar volgende groep of klas en tenslotte bij het behalen van hun examen. Wat je hoopt is dat jouw gemotiveerde leerlingen zich ook na hun schooltijd op een positieve, sociale manier tot de wereld blijven verhouden.

Tussen de twee polen, structuur en vrijheid, krijgt de koers van een leerling steeds meer een persoonlijk karakter. Beide polen hebben op deze site een eigen icoon (baret en pet).

1. De baret (boven linker kolom op de site) staat voor ‘De docent stuurt’. Bij frontaal lesgeven neem jij de leerlingen bij de hand en ben jij hun docent en in zekere zin reisleider. Je vraagt de aandacht van de groep en je biedt structuur. Je brengt je leerlingen in contact met jouw vak. Je behandelt tijdens frontaal lesgeven de basisvaardigheden. Aan de uitleg die je geeft, koppel je oefeningen. ALatijn: educare, opvoeden, maar ook educere, wegleiden uit (onwetendheid) – wikipedia.
   
2. De pet (boven rechter kolom op de site) staat voor ‘De leerling stuurt’) Bij zelfstandig werken stuur jij je leerlingen op een trektocht waarbij zij enerzijds werken aan basisstof en anderzijds aan zelfgekozen onderwerpen die te maken hebben met jouw vak. Als leerlingen werken aan de basisstof stel je hen in staat om zichzelf op zelfgekozen momenten met een app te beoordelen. Zij maken een eigen planning en werken in eigen tempo. Tijdens zelfstandig werken neem jij de rol aan van wegenwacht. Je helpt je leerlingen bij het plannen van hun werk en ondersteunt hun zelfgekozen koers.
   

Lees meer over rollen van een docent