6.2 Overzicht Vriendelijk Orde Houden
Op deze pagina
Twee afbeeldingen (Uitzoomen en Inzoomen) geven een ‘Overzicht’ van Vriendelijk Orde Houden (VOH).
Ik gebruik het overzicht van Vriendelijk Orde Houden als uitgangspunt om na te denken over mijn lessen en om een actieplan op te stellen.
1. Uitzoomen – VOH in beeldtaal
In tegenstelling tot onze Poster heeft deze afbeelding zo min mogelijk woorden. In één afbeelding zie je waar Vriendelijk Orde Houden voor staat. Deze afbeelding bevat de volgende componenten:
- Bovenaan in het midden het logo van vriendelijkordehouden.nl.
- In het midden het ideaal van VOH: Wij willen dat alle leerlingen en docenten zich kunnen ontwikkelen in een uitdagende omgeving.
Afbeelding 101: Ideaalbeeld van onderwijs - Twee afbeeldingen aan de linkerkant hebben betrekking op frontaal lesgeven (Docentgestuurd onderwijs).
De baret staat voor uitleg geven, een klassengesprek leiden en (korte) oefeningen begeleiden die volgen op jouw uitleg.
Afbeelding 101: Geest uit de fles
Tijdens frontaal lesgeven presenteer jij jezelf vriendelijk en duidelijk. Je bent voor je leerlingen een geest die uit de fles komt. - Twee afbeeldingen aan de rechterkant hebben betrekking op zelfstandig werken (Leerlinggestuurd onderwijs).
De pet staat voor leerlingen die het initiatief nemen. VOH pleit ervoor dat jij je bij het voorbereiden van een omgeving waarbinnen leerlingen zelfstandig werken zoveel mogelijk vrijheid inbouwt. Om vrijheid niet te laten ontaarden in vrijblijvendheid koppel je aan die omgeving een manier beoordelen die ervoor zorgt dat leerlingen zich inzetten.
Afbeelding 101: Geest in de fles
Tijdens zelfstandig werken stel je je zo onzichtbaar mogelijk op. Daarmee geef je je leerlingen de ruimte om zich op eigen wijze te ontwikkelen. Jij stelt je op als een geest in de fles. Als een buitenstaander tijdens zelfstandig werken jouw lokaal binnenkomt, dan moet deze persoon goed zoeken om jou te vinden. Omdat jij jezelf onzichtbaar maakt, val je niet op. - Afwisseling tussen ‘Docentgestuurd ondeerwijs’ en ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.
Door ‘Docentgestuurd onderwijs’ en ‘Leerlinggestuurd onderwijs’ (links en rechts) af te wisselen ben je als een reisleider met als motto ‘van georganiseerde reis naar trektocht‘. Anders gezegd ‘Jij richt je onderwijs zo in dat leerlingen geleidelijk steeds meer autonomie krijgen’. Deze beweging kan zowel starten met ‘Leerlinggestuurd onderwijs’ als met ‘Docentgestuurd onderwijs’. De kleur van de pijlen is groen. Deze kleur staat bij VOH voor ‘Ga zo door’.
Met deze afwisseling voorkom je de valkuil van het eenzijdig aanbieden van ‘Docentgestuurd onderwijs’ én de valkuil van het eenzijdig aanbieden van ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.
Vaak heeft informatie van VOH zowel betrekking op ‘Docentgestuurd onderwijs’ als ‘Leerlinggestuurd onderwijs’. Als informatie verschilt per werkvorm splitst VOH die informatie uit in twee kolommen met boven de linker kolom een baret en boven de rechter kolom een pet.
2. Inzoomen – poster met de invalshoeken en modules
Afbeelding 84: Overzicht
Door op de bovenstaande weblink ‘overzicht’ te klikken, open je een pdf met onze poster. Bekijk afbeelding 1 van VOH. Deze afbeelding helpt je de vijf invalshoeken als een geheel te zien.
Zie ook Uitzoomen – VOH in beeldtaal
Toelichting overzicht
De leesrichting van deze afbeelding dit overzicht is van onder naar boven. Onderwijs start met Orde Maken. Vriendelijkheid ligt aan de basis daarvan. Orde maak je met de invalshoeken vriendelijk, duidelijk, lesinhoud, observeren en met ‘Aansturen en bijsturen’. Hoe beter je ‘Orde maakt’, hoe minder vaak het nodig is om aan- en bij te sturen. Toch kan er een verstoring plaatsvinden, dan is het goed te weten hoe je die oplost. Eerst stuur je aan met stap 1 en 2 van de Handelingsladder. Helpt dit niet dan stuur je bij met stap 3 en 4 van de Handelingsladder.
3. Onderkant poster – de eerste vier invalshoeken
Afbeelding 85: Orde maken. (Deze afbeelding is een onderdeel van het overzicht)
In het onderste deel van de poster met blauwe achtergrond, zie je de eerste vier invalshoeken (Vriendelijk, Duidelijk, Lesinhoud en Observeren). Je start onderaan, vanaf de basis, bij ‘vriendelijk’. Met deze vier invalshoeken maak je orde en bouw je jouw onderwijs op. Het lukt je dan om steeds vriendelijk en duidelijk te zijn en te blijven. Je lessen zitten dan goed in elkaar en je observeer hoe leerlingen leren en of ze zorgvuldig omgaan met hun lichaamstaal en taalgebruik.
4. Bovenkant poster – De vijfde invalshoek: aansturen en bijsturen
Afbeelding 81: Aansturen en bijsturen. (Deze afbeelding is een onderdeel van het overzicht)
Middelste deel afbeelding – Oefenperiode 1
Aan de bovenkant van de poster, bij de witte achtergrond, zie je de vijfde invalshoek: Aansturen en bijsturen. Aansturen kost een leerling geen tijd, bijsturen wel. Deze invalshoek is vormgegeven als ‘Handelingsladder‘ (het middelste deel van deze afbeelding, zie jargon). De Handelingsladder verenigt de vier stappen waarmee je aanstuurt en bijstuurt. Ook bij de Handelingsladder is de leesrichting van onder naar boven.
Teitler gebruikt de term escalatieladder. VOH neemt het element ‘ladder’ van hem over maar laat het deel ‘escalatie’ weg. VOH gebruikt de zelfbedachte term ‘Handelingsladder’ om aan te geven dat je alle handelingen waarmee je aan- en bijstuurt vriendelijk en duidelijk uitvoert: zonder escalatie. Bij het bestijgen van een ladder begin je onderaan (begin van de les).
Afhankelijk van hoe goed de les verloopt, gebruik je de ladder vaker of juist minder vaak en gebruik je een of meer sporten van de ladder. Een volgende stap op de Handelingsladder heeft voor een leerling wel steeds meer gewicht, maar bij VOH neem jij die volgende stap op een neutrale vriendelijke en duidelijke manier. Je raakt door een deze ‘handelingen’ niet uit je evenwicht, je blijft vriendelijk en duidelijk en daarmee houd je je aan het kader. Bij elke nieuwe verstoring begin je weer onderaan.
Bij Vriendelijk Orde Houden laat je boosheid en escalatie weg. Je vermijdt dominantie, hiërarchie, conflict en escalatie. Gedraag je je toch op een dominante manier, dan zullen een aantal leerlingen zich bij jouw hiërarchie en dominantie neerleggen, zij stellen zich onder invloed van jouw dominantie volgzaam op. Anderen gaan juist met jou in conflict. Je krijgt door zelf dominant te zijn deels volgzame en deels rebellerende leerlingen. Wat je niet krijgt zijn intrinsiek gemotiveerde leerlingen.
Twee ladders aan linker- en rechterkant van de afbeelding – Oefenperiode 2
De twee kleurige afbeeldingen aan de zijkant horen bij het gebruik van het ’telraam’ waar je in Oefenperiode 2 mee begint.
5. Frequentie van de verschillende stappen van de handelingsladder
De nu volgende percentages zijn afkomstig van drie jaar werken met Tips en ‘Brief over toekomstig gedrag’ door Johan ’t Hart als muziekdocent op het Pieter Nieuwland College (2014-2017). Cursisten van Vriendelijk Orde Houden en docenten die Aansturen en Bijsturen op de manier van VOH, én die hulp krijgen van hun leidinggevende, geven nog lagere percentages aan. Krijgen docenten geen hulp van een leidinggevende, dan ondermijnt dat de werkzaamheid van ‘Aansturen en Bijsturen’. Leerlingen neem dan het werkzame bestanddeel (de brief) niet meer serieus.
- Als je gaat ‘Aansturen en Bijsturen’ gebruik je in al je lessen lichaamstaal om leerlingen aan te spreken op inzet en gedrag.
- Tips gebruik je in 80 procent van de lessen.
- In 19 procent van je lessen vraag je een leerling om aan jou een ‘Brief over toekomstig gedrag’ te schrijven. De meeste leerlingen leveren deze brief in bij de docent. Een enkeling (vooral in het begin) levert de brief niet bij de docent en daarna wel bij de afdelingsleider.
- In 1 procent van de lessen onderbreek je frontaal lesgeven of zelfstandig werken, of zal het nodig zijn een leidinggevende te vragen het inleveren van de brief van jou over te nemen.
N.B. Deze laatste stap is cruciaal. Werkt de leiding niet mee, dan verliest de brief zijn werkzaamheid en zullen er conflicten ontstaan tussen docent en leerlingen.
6. Samenvatting
Door met Vriendelijk Orde Houden aan de slag gaat, maak je orde. Als je het kader bespreekt met leerlingen en in het begin investeert in kennismaken, merk je dat het slechts sporadisch nodig is om aan- of bij te sturen. Er is dan meer tijd beschikbaar om te werken aan de drie domeinen van Biesta: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming (onderdeel van de invalshoek lesinhoud, deelgebied Onderwijsdoelen)
7. Credits
Sam van Dijk – Student aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN)
Sam nam contact op VOH en gaf aan dat hij een eindproduct wilde maken voor zijn studie waarbij je in een oogopslag kon zien hoe VOH werkt. Zijn inititatief heeft VOH ook zelf uitgevoerd en het product van VOH is dit overzicht. Aan dit overzicht hebben de volgende personen een bijdrage geleverd:
Jan Wolters, Enero Moestalam, Ellen van Kooten, Jose Caballero, Ruben van den Broek, Anne Jellema en Wietske Tijssen, Nick Sorensen en Michel Couzijn, Maurits de Lange.
