6.2 Overzicht Vriendelijk Orde Houden
Op deze pagina
In ons ‘Overzicht’ vatten wij Vriendelijk Orde Houden samen in één afbeelding. De verschillende elementen van dit overzicht lichten wij toe.
Klik op de afbeelding om in te zoomen.
Toelichting overzicht
De leesrichting van deze afbeelding dit overzicht is van onder naar boven. Onderwijs start met Orde Maken. Vriendelijkheid ligt aan de basis daarvan. Orde maak je met de invalshoeken vriendelijk, duidelijk, lesinhoud, observeren en met ‘Aansturen en bijsturen’. Door zo te werken is ‘Orde Houden’ is vrijwel niet meer nodig, toch kan er een verstoring plaatsvinden. Die stuur je dan eerst aan. Helpt dit niet dan stuur je bij. Bijsturen is de laatste stap van orde maken. Hoe beter je ‘Orde maakt’, hoe minder vaak het nodig is om aan- en bij te sturen.
1. Onder – de eerste vier invalshoeken
In het onderste deel met blauwe achtergrond, zie je de eerste vier invalshoeken (Vriendelijk, Duidelijk, Lesinhoud en Observeren). Je start onderaan, vanaf de basis, bij ‘vriendelijk’. Met deze vier invalshoeken maak je orde en bouw je jouw onderwijs op. Als je daarmee gaat werken, ben je zowel vriendelijk als duidelijk, zit je les goed in elkaar en observeer je hoe leerlingen leren en of ze zorgvuldig omgaan met hun lichaamstaal en taalgebruik.
2. Boven – aansturen en bijsturen
Boven in het overzicht, bij de witte achtergrond, zie je de vijfde invalshoek: Aansturen en bijsturen. Aansturen kost een leerling geen tijd, bijsturen wel. Deze invalshoek is vormgegeven als ‘Handelingsladder‘ (Zie jargon). De Handelingsladder verenigt de stappen waarmee je aanstuurt en bijstuurt. Ook bij de Handelingsladder is de leesrichting van onder naar boven: Onderaan de kleurige ladder staat ‘Begin van de les’ en bovenaan ‘Einde van de les’, de pijl rechts van de ladder geeft de leesrichting aan.
Teitler gebruikt de term escalatieladder. VOH neemt het element ‘ladder’ van hem over maar laat het deel ‘escalatie’ weg. VOH gebruikt de zelfbedachte term ‘Handelingsladder’ om aan te geven dat je alle handelingen waarmee je aan- en bijstuurt vriendelijk en duidelijk uitvoert: zonder escalatie. Bij het bestijgen van een ladder begin je onderaan (begin van de les). Meestal gebruik je alleen de eerste sport van ladder, soms gebruik je meerdere sporten van de ladder. Bij elke nieuwe verstoring begin je weer onderaan.
Afhankelijk van hoe goed de les verloopt, gebruik je de ladder vaker of juist minder vaak en gebruik je één of meer handelingen die hier verbeeld zijn als sporten van de ladder. De stappen hebben voor de leerlingen wel steeds meer gewicht, maar bij VOH neem jij alle stappen op een neutrale vriendelijke en duidelijke manier. Je raakt door een deze ‘handelingen’ niet uit je evenwicht, je blijft vriendelijk en duidelijk en daarmee houd je je aan het kader.
Bij Vriendelijk Orde Houden laat je boosheid en escalatie weg. Je vermijdt dominantie, hiërarchie, conflict en escalatie. Gedraag je je toch op een dominante manier, dan zullen een aantal leerlingen zich bij jouw hiërarchie en dominantie neerleggen, zij stellen zich onder invloed van jouw dominantie volgzaam op. Anderen gaan juist met jou in conflict. Je krijgt door zelf dominant te zijn deels volgzame en deels rebellerende leerlingen. Wat je niet krijgt zijn intrinsiek gemotiveerde leerlingen.
3. Rechtsboven- twee balonnen
In twee ballonnen rechtsboven zie je staan dat je aansturen gebruikt in 80 procent van je lessen en dat je bijsturen gebruikt in 20 procent van je lessen.
Nu volgt een uitwerking in detail. De percentages die wij hier noemen, zijn afkomstig van drie jaar werken met Tips en Tijdrovende opdracht door Johan ’t Hart als muziekdocent op het Pieter Nieuwland College (2014-2017).
Cursisten en gebruikers geven nog lagere percentages aan.
Afbeelding 73: percentages aansturen en bijsturen
1e kolom: Bij 10% van de lessen volstaat: ‘Aansturen met lichaamstaal’ (groen). Deze stap kun je zo vaak gebruiken als je wilt, kost nauwelijks energie en verstoort de les niet.
2e en 3e kolom voor frontaal lesgeven: In 70 % volstaat ‘Aansturen met lichaamstaal’ niet. Dan geef je een of twee Tips (in de ladder oranje en rood).
4e kolom: In 19 % van alle lessen zul je echt bijsturen met de eerste, gele Tijdrovende opdracht
5e kolom: In 1% van al je lessen is het nodig om bij frontaal lesgeven ook een tweede, rode Tijdrovende opdracht. Als je twee Tijdrovende opdrachten binnen één les uitdeelt, leg je de les stil. Lees meer over Stilleggen van de les.
4. Kleuren handelingsladder
4.1 Aansturen – stoplicht
Bij onderste deel van de handelingsladder hoort bij aansturen. Aansturen kost een leerling geen tijd. Daar zie je de kleuren van een stoplicht: Groen, oranje, rood.
1e Tip = Oranje, 2e Tip = rood (in de afbeelding zie je dit terug in de vorm van gevarendriehoeken). Dit zijn samen met 0 Tips = groen de kleuren van een stoplicht. De kleuren groen oranje en rood komen samen in het telraam.
4.2 Bijsturen – Scheidsrechter
Bijsturen kost een leerling wel tijd. Bij frontaal lesgeven stuur je eerst bij met een gele tijdrovende opdracht, daarna met een rode. Hierbij gebruiken wij de kleuren van de kaarten van een scheidsrechter bij voetbal.
Bij zelfstandig werken geeft je Tijdrovende opdracht die is afgedrukt op wit papier. Omdat dan iedereen voor zichzelf werkt, kun je er meer uitdelen, maar wees er terughoudend mee. Bij zelfstandig werken kun je aangeven dat het te druk is door na elkaar vier leerlingen een Tip te geven. Dan onderbreek je het zelfstandig werken en ga je verder met frontaal lesgeven.
5. Samenvatting
Door met Vriendelijk Orde Houden aan de slag gaat, maak je orde. Je merk dan het minder vaak nodig is om aan- of bij te sturen. Daardoor komt meer tijd beschikbaar om te werken aan de drie domeinen van Biesta: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming (onderdeel van de invalshoek lesinhoud, deelgebied Onderwijsdoelen)
6. Credits
Sam van Dijk – Student aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN)
Sam nam contact op VOH en gaf aan dat hij een eindproduct wilde maken voor zijn studie waarbij je in een oogopslag kon zien hoe VOH werkt. Zijn inititatief heeft VOH ook zelf uitgevoerd en het product van VOH is dit overzicht. Aan dit overzicht hebben de volgende personen een bijdrage geleverd:
Jan Wolters, Enero Moestalam, Ellen van Kooten, Jose Caballero, Ruben van den Broek, Anne Jellema en Wietske Tijssen, Nick Sorensen en Michel Couzijn.
