Betekenisvol onderwijs

Wat is het effect van leerlingen laten samenwerken of juist individueel laten werken, wat is het effect van het bepalen wat leerlingen doen of juist leerlingen zelf laten bepalen wat ze doen?

Johan ’t Hart – Bijgewerkt augustus 2023

De onderstaande afbeelding is bedoeld als model voor de ontwikkeling van een leerling.

Bij docent gestuurd onderwijs gebruik je (onder andere) het kwadrant linksonder: Anders bepaald en los van elkaar. Je geeft dan instructie aan al je leerlingen tegelijk en laat je ze individueel oefenen met wat zojuist is besproken.

Bij leerlinggestuurd onderwijs heb je de mogelijkheid om het kwadrant rechts boven te benutten: Samen en Zelfbepaald. Met het kwadrant rechtsboven geef je de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen de ruimte (zie onderwijsdoel Persoonsvorming)

Heeft alleen het kwadrant rechtsboven betekenis?

De andere kwadranten hebben ook een functie. Zo is een examen waarbij leerlingen niet mogen samenwerken een voorbeeld van anders bepaald en los van elkaar. Als je je leerlingen wilt voorbereiden voor een examen, zul je ze individuele toetsen moeten geven om daarmee een beeld te krijgen van hun capaciteiten.

Door docentgestuurd onderwijs (anders bepaald) af te wisselen met leerlinggestuurd onderwijs (zelf bepaald) komt het kwadrant rechtsboven betekenisvol onderwijs tot zijn recht. Hoe meer verantwoording leerlingen aankunnen, hoe meer ruimte je leerlingen geeft om ‘samen en zelf bepaald’ aan de slag te gaan.

Betekenisvol onderwijs in de praktijk

De onderstaande informatie ontving ik in begin 2021 van Dick Bruinzeel, schoolleider van de Scholengemeenschap Jan Arends in Alkmaar:

Onze identiteit, gevormd in het verleden, krijgt een eigentijds antwoord. Ons onderwijs voldoet aan de volgende ‘pijlers’:

  • Onze leerlingen ervaren voldoende autonomie.
  • Er wordt recht gedaan aan en rekening gehouden met verschillen tussen leerlingen.
  • De leerlingen ontvangen tijdig en duidelijke Feedback.
  • De leerlingen ervaren dat het onderwijs, dat genieten, betekenisvol voor hen is.
  • Dit alles zorgt ervoor dat ze met plezier naar school gaan.

Betekenisvol’ kan van alles betekenen. Voorbeelden bij de scholengemeenschap Jan Arentsz:

Levensechte opdrachten binnen het Technasium, zoals ontwerp een folder voor de kinderen die in behandeling zijn op de afdeling oncologie van VU medisch Centrum, om ze aan het sporten te krijgen. Of ontwerp een WC die uit de urine de medicijnresten filtert.

Of een praktijk die binnen de sectie Nederlands wordt ontwikkeld rond het lezen van boeken wat ‘dialogisch lezen’ wordt genoemd en waarin gezocht wordt naar aansluiting bij de psychologische basisbehoeften (Autonomie, Relatie, Competentie) van Ryan en Deci.

Zo’n 200 leerlingen hebben tien jaar geleden een eigen vereniging opgericht genaamd Inspiration. De projecten die onze Inspiration leerlingen zelf bedenken hebben geresulteerd in een serie informatica lessen 3D printen die door leerlingen aan andere leerlingen worden gegeven, of een schooldag op het strand die door leerlingen zelf georganiseerd wordt, (zo’n 15 projecten per jaar), deelname aan MUN (Model United Nations) of MEP (Model European Parliament), enz. Hun motto: Fail faster:)

Lees ook een interview met Dick Bruinzeel getiteld:

Waarom heeft onderwijsbestuurder Dick Bruinzeel een hekel aan efficiency denken?