De les begint

Op de site van Vriendelijk Orde Houden (VOH) introduceren wij een aantal nieuwe begrippen, producten en gebaren. Deze begrippen geven wij aan met een hoofdletter. Deze begrippen horen bij het geven aanwijzingen met lichaamstaal en horen bij het aansturen en bijsturen van storend gedrag. Nu volgt een beschrijving van het gebruik van het gebaar de ‘Vuurtoren’, het ‘Tipboek’  waarin je Tips opschrijft en het ’telraam’ waarmee je aangeeft hoeveel Tips je al hebt gegeven. 

Johan ’t Hart – Geactualiseerd maart 2023

Het telraam van VOH werkt na verloop van tijd als een assistent die ervoor zorgt dat jouw les ordelijk verloopt. Jij kunt dan je aandacht richten op de les. Je hoeft alleen maar naar je ‘assistent’ te wijzen of naar toe hoeft te lopen.

Een groep leerlingen kan van nature rustig zijn of druk. De manier waarop een groep leerlingen jouw klas binnenkomt verschilt per keer. Op weg naar jouw lokaal kan er iets gebeuren dat de groep in een onrustige stemming brengt. Een klas die doorgaans rustig is, kan op een dag toch druk binnenkomen.

Hoe de groep ook binnenkomt, het is altijd jouw taak om de les in een aandachtige en rustige stemming te beginnen zodat de leerlingen zich kunnen concentreren. Bij een drukke groep zul je dan eerst wat moeten met de energie van de groep voordat je aan de inhoud van de les kunt beginnen. Het telraam speelt hierbij een cruciale rol. Aan het begin van elke les zien de leerlingen de groene afbeelding van het telraam met de tekst ‘Tip 0’.

Rustige binnenkomst
Als iedereen zit maak je het Vuurtorengebaar (Aanwijzingen lichaamstaal). De leerlingen zijn dit van jou gewend en reageren snel met aandacht. Jij begint nu met de les. Bij deze rustige les speelt het telraam verder geen rol.

Stel dat er voorafgaande aan de les iets is gebeurd dat de klas volledig beheerst, men is druk er zijn allerlei heftige gesprekken gaande. Hoe reageer je daarop?

Zeer drukke binnenkomst – bijsturen van gedrag

1. Je maakt dan (extra) langzaam het Vuurtorengebaar (geen reactie van de klas), je pakt het telraam, je loopt (ook weer langzaam) naar de meest drukke leerling en zegt “graag opletten”. Je noteert deze Tip met de naam van de leerling in je Tipboek en zet het telraam op oranje met de tekst Tip 1. Ondertussen kan de hele klas nog steeds druk blijven, en toch zien ze allemaal jouw beheerste reactie.
2. Vervolgens maak je weer langzaam het Vuurtorengebaar (weer geen reactie). Je loopt naar een tweede leerling, toont de rode afbeelding en weer geef je de tip “graag opletten” en noteert deze in je Tipboek met de naam van de leerling erbij en je zet het telraam op de rode Tip 2.Met het telraam heb je nu voor frontaal lesgeven alle Tips gebruikt. De leerlingen zien dat je twee Tips gaf.
3. Weer ga je voor de klas staan en maak je het Vuurtorengebaar. Vermoedelijk is er nu wel een reactie, maar stel dat dit niet zo is: Je loopt dan naar een leerling toe en geeft deze een gele ‘Brief over toekomstig gedrag‘ terwijl je zegt “ik moet je nu helaas deze opdracht geven”. Je noteert in je Tipboek de naam van de leerling die je zojuist de opdracht gaf. Weer ga je voor de klas staan en maak je het Vuurtorengebaar. De kans is nu groot dat de leerlingen opletten. (Zie voor toch doorgaan met verstoren stilleggen les. Dit is een hoge uitzondering)

Toon gewenst gedrag
Bij deze drie handelingen gedraag jij je rustig en consequent (Toon gewenst gedrag). De leerlingen nemen (of na de eerste, of na de tweede of na de derde handeling) jouw voorbeeld over (want ze willen geen tijd kwijtraken aan het maken van de ‘Brief over toekomstig gedrag. Als je zelfs de derde stap moest nemen en het stil is, vraag dan aan een van de leerlingen of deze wil uitleggen waarom de klas zo druk is. Is er iets gebeurd? Na dit gesprek, waarbij de oorzaak van hun drukke houding is besproken, begin je met de les. Eventueel is er naar aanleiding van het groepsgesprek contact nodig met de leiding.

Dit alles, ook bij een extreem drukke manier van binnenkomen, neemt doorgaans weinig tijd in beslag. Zou jij als docent aan het begin van de les een drukke klas met stemverheffing om aandacht vragen, dan werkt dit averechts. (Als een rode lap op een stier). Jij neemt dan onbewust hun onrust over met weer als gevolg dat ze jouw onrust overnemen (spiraal van toenemende energie). Daarmee verstoor je jouw eigen les en jouw eigen concentratie. Bovendien wordt je er moe van. Je gooit olie op het vuur. Het kan zijn dat de klas goed reageert op jouw stemverheffing, maar wat doe je als ze niet luisteren? Als ze druk blijven, moet jij nog harder schreeuwen? Misschien lukt het om de groep te intimideren maar van gelijkwaardigheid is dan geen sprake.

Aansturen en bijsturen
Waarom werkt deze aanpak? De aanpak van VOH bestaat uit twee elementen: aansturen en bijsturen.

1. Aansturen (de eerste twee tips zijn gratis) en kosten leerlingen geen tijd.
2. Bijsturen: bij de derde tip hoort een Tijdrovende opdracht.

Over de term Tijdrovende opdracht: Leerlingen horen jou nooit de term Tijdrovende opdracht zeggen. Je bedenkt zelf welke naam je daaraan geeft. dat kan zijn reflectieverslag of Brief over toekomstig gedrag’.  In het PO noem je het brief aan de juf/meester.  De Tijdrovende opdracht bestaat uit twee vragen aan de leerling: “Wat is er gebeurd?” en  “Hoe lossen we dit voortaan beter op? “. Met deze laatste vraag geeft de leerling zichzelf een Tip en is daarmee eigenaar van de oplossing. Daarom kun je een Tijdrovende opdracht beschouwen als de derde Tip met een werkzaam bestanddeel: de leerling denkt mee.

Bij frontaal lesgeven geef je met deze aanpak jouw groep leerlingen de ruimte voor een zekere mate van verstoring (Lees ook het artikel Koektrommel – het zijn kinderen). Maar iedere leerling ziet duidelijk aan het telraam wanneer die ruimte die je beschikbaar stelt  is verbruikt en weet dan dat de derde verstoring samengaat met een Tijdrovende opdracht.

Lees meer over hoe je Tips geeft. Tips bij Frontaal lesgeven of zelfstandig werken.