Humanisme

Herman Wolf

Een aantal vragen kwamen bij het lezen van het boek van Paul Scheffer bij mij op: Waar schoot het humanisme te kort in de periode van de twee wereldoorlogen? Is het mogelijk om de gedachtes van het humanisme te versterken zodat we tegenwicht kunnen bieden aan populistische stromingen? Zal de Europese Unie in tact zal blijven?

In ‘Alles doet mee aan de werkelijkheid’ schrijft Paul Scheffer over zijn grootvader Herman Wolf (1893-1942). Wolf is een Humanist die alle standpunten van de filosofen van zijn tijd overweegt en meeweegt. Het Humanisme geeft ruimte aan individuele vrijheid en autonomie. Redelijkheid, zedelijkheid en esthetisch leven staan voorop. Het Humanisme pretendeert een laatste antwoord op de laatste vragen van het menselijk leven te kunnen geven. Mens-zijn in de waarachtige zin brengt volgens het Humanisme de drang met zich mee om boven onszelf uit te kunnen stijgen. Het inzicht van Wolf “alles doet mee aan de werkelijkheid”, geeft ook het kwaad een plaats. “Het Humanisme dat Wolf omarmt, is natuurlijk allereerst een erfenis van de verlichting. Maar hij probeert de weerbaarheid ervan te vergroten door de inzichten van de romantiek – vooral een erkenning van het noodlot als deel van het menselijk bestaan – een plaats te geven.”

In eerste instantie blijft Wolf afzijdig van politiek maar ontkomt na de machtsovername van Hitler niet aan het innemen van een standpunt tegenover Nazisme. Wolf is in 1936 een van de ondertekenaars van de oprichtingsverklaring van het “Comité van waakzaamheid van anti nat.-socialistische intellectuelen”. Hoe is het mogelijk dat cultuur en beschaving zo makkelijk ingeruild worden voor nationalisme? Hoe komt het dat de grote meerderheid in plaats van aan vrijheid behoefte heeft aan gebondenheid en ontzag?  Het comité wil alle krachten bundelen om een halt toe te roepen aan het brute optreden van de Nationaalsocialisten. Een moeilijke beslissing is dan of communistische Rusland te hulp geroepen mag worden. Thomas Mann, waarmee Herman Wolf correspondeert, krijgt ook met deze beslissing te maken. Mann schrijft in een brief aan Wolf het volgende: “en toch ben ik bang dat ik mijn politieke plicht zou verzaken, en ook een menselijke tactloosheid zou begaan, wanneer ik me als Duits schrijver zou scharen achter een communistische titel en daarmee indirect mijn volk zou suggereren de ene dictatuur in te ruilen voor de andere”.

Wolf zoekt naar een levenskunst: “Hoe moet ik leven om een leven in vrede, rust, innerlijke vrijheid en onafhankelijkheid te kunnen leiden?”  Kan dat als er een wereldoorlog voor de deur staat? “Juist in een min of meer geordende samenleving neemt het besef vaak af dat onder de oppervlakte van de vrede altijd het geweld sluimert.”

De eerder genoemde vragen zijn nog steeds actueel: Waar schoot het humanisme te kort in de periode van de twee wereldoorlogen? Is het mogelijk om de gedachtes van het Humanisme te versterken zodat we tegenwicht kunnen bieden aan populistische stromingen?  Zal de Europese Unie in tact zal blijven?

Gert Biesta

Eerst als muziekleraar en nu als begeleider van docenten herken ik mij in deze door Biesta geformuleerde zoektocht:

1. Ik zoek naar vrijheid van een bepaalde kwaliteit die je pedagogisch zou kunnen aanduiden als volwassen vrijheid.
2. Hoe creëer ik een democratische ruimte waarin iedereen met aandacht naar elkaar luistert, waar ideeën ongeacht wie ze inbrengt, door een onbevooroordeelde groep op waarde worden geschat? (Democratische vrijheid)

In beide gevallen is het “ontwapenen” van de sterke persoonlijkheid het werkzame bestanddeel van deze zoektocht.Door efficiënt klassenmanagement ontstaat duidelijkheid en verzandt niet in ruis. Indien mogelijk draag ik als docent de leidende rol over aan leerlingen waardoor er naast mij ook leerlingen in het centrum van de aandacht staan.
Verder laat ik mijn leerlingen keuzes maken en laat ik ze met die keuzes in alle vrijheid aan de slag gaan. Deze manier van werken leidt er toe dat leerlingen zich in elke groep op hun gemak voelen en vrij kunnen bewegen. De Humanistische idealen als redelijkheid, zedelijkheid en esthetisch leven geeft iedere leerling dan zelf vorm.

Volwassen vrijheid, efficiënt klassenmanagement, en leren omgaan met keuzes horen thuis in het onderwijs. Waar ik op hoop is dat populistische uitspraken voorbij zullen gaan aan leerlingen die onderwijs krijgen dat is gericht op een volwassen bestaan in- en met de wereld.

Met dank aan Gert Biesta voor zijn bijdrage aan dit blog. Lees in aansluiting op dit blog zijn artikel “wereldgericht onderwijs: vorming tot volwassenheid”. Een citaat uit dit artikel: “Door volwassenheid als een zijnskwaliteit te beschouwen, kunnen we zowel afstand doen van de idee dat mensen met grote lijven altijd op een volwassen manier in de wereld zijn, als van de idee dat mensen met kleine lijven daar per definitie niet toe in staat zouden zijn. Het tegendeel is vaak het geval.” Lees dit artikel bij deze link:https://www.professioneelbegeleiden.nl/wereldgericht-onderwijs-vorming-tot-volwassenheid