Informeel leren

Combineer formeel en informeel leren. Dan leer je het beste.

Dit artikel is geactualiseerd op december 2022

Informeel leren is het opdoen van kennis en vaardigheden zonder dat je daarbij geholpen wordt door een docent. Het kan bij toeval plaatsvinden of juist heel bewust. Omdat informeel leren gebeurt zonder toeziend oog van een docent, sluit het aan bij eigen interesses.

Is het mogelijk om formeel leren onder leiding van een docent te combineren met informeel leren?

Het tijdschrift Kunstzone van september 2021 is gewijd aan cross-overs van formele en andere vormen van leren.  Op pagina 46 van dit tijdschrift staat een artikel van Tine Castelein & Thomas de Baets met als titel: Informal learning in music.

Hoe leert iemand informeel en dan specifiek bij muziek. Om daarachter te komen interviewde Lucy Green 14 popmuzikanten in Engeland. Ook onderzocht zij hoe muziekdocenten de manier van leren van popmuzikanten kunnen implementeert in het muziekonderwijs. Hanne Hofkens heeft voortbouwend op de interviews van Lucy Green een vergelijkbaar onderzoek gedaan in Vlaanderen en kwam tot vergelijkbare resultaten.

Uit interviews van Green en Hofkens blijkt dat met popmuzikanten leren door:
1 zelf muziek te kiezen
2 op gehoor spelen
3 leren in een groep
4 kennis en vaardigheden ontstaan toevallig als authentieke keuzes worden gemaakt
5 leren door diepe integratie van luisteren, uitvoeren, improviseren en componeren.

Ikzelf heb in mijn muziekpraktijk de nodige ervaring opgedaan. Mijn bevindingen komen overeen met de conclusies van het onderzoek van Green en Hofkens. De laatste jaren dat ik lesgaf, liet ik mijn leerlingen zelf een onderwerp kiezen en iedereen werkte daaraan in wisselende zelfgekozen samenstellingen. Dit resulteerde in een groot aantal presentaties. Meer dan genoeg om acht voorstellingen per jaar mee te geven. Lees meer over deze manier van lesgeven op de site van Vriendelijk Orde Houden: Praktijkvoorbeeld leerlinggestuurde muziekles

Wellicht is het mogelijk eigen interesses wat betreft muziek van leerlingen centraal te stellen in het muziekonderwijs. Bekijk in dit verband een presentatie van Evert Bisschop Boele: Op weg naar ideocultureel muziekonderwijs.

Combineren van formeel en informeel

Een kenmerk van formeel leren is dat er een docent bij betrokken is. Bij informeel leren is er geen docent die het leren begeleidt. De vraag is die ik hierbij stel is deze: Vindt formeel leren vaker plaats op school en is informeel leren iets voor buiten school? Is het mogelijk om formeel en informeel leren te verbinden en plaats te laten vinden zowel op school als buiten school?

Aan de hand van twee leerlingen laat ik zien dat iedereen, zonder voorkennis én met voorkennis, zowel informeel als formeel kan leren op school én daarbuiten. Ik heb hier zelf vooral gedurende de laatste drie jaar dat ik muziekles gaf ervaring mee opgedaan in mijn praktijk als muziekdocent op een middelbare school van 2014 tot 2017. Bekijk het onderzoek dat hierbij is uitgevoerd door Evert Bisschop Boel en Kees van der Meer. Lees het verslag van dit onderzoek op de site van de hanzehogeschool Groningen.

De nu volgende twee voorbeelden zijn zo beschreven dat het voor ieder vak toepasbaar is.

Zonder voorkennis

Een leerling zonder voorkennis kiest op school een onderwerp en gaat daar in school (formeel) en buiten school (informeel) mee aan het werk. De leerling maakt daarbij eigen beslissingen en krijgt hulp van de docent die hem bij zijn eigen proces coacht en van medeleerlingen en van zelf opgezochte deskundigen. Op school krijgt de leerling van de docent de kans om samen met andere leerlingen projecten te organiseren. Buiten school gaat de leerling verder met informeel leren. Als blijkt dat een leerling succes heeft, vraagt de docent de leerling om mee te doen aan schoolbrede activiteiten. Leerling kunnen zich voor dit soort activiteiten ook zelf aanmelden.

Met voorkennis

Een leerling komt in een les en beschikt over voorkennis. Deze kennis is verkregen door informeel leren, of door privéles. Direct bij de eerste ontmoeting kijkt de docent of deze leerling zich in een groter verband op school kan presenteren (voorstelling – project – overleg). Door aan schoolbrede activiteiten mee te doen,  breidt deze leerling de aanwezige voorkennis uit en past deze in samenwerking met andere leerlingen toe in school. Tijdens de lessen krijgt een leerling de kans om een  onderwerpen te kiezen dat valt buiten zijn of haar aanwezige voorkennis of kiest ervoor om eigen expertise uit te breiden. De leerling maakt daarbij eigen beslissingen en krijgt bij het werken aan een zelfgekozen onderwerp hulp van de docent die hem bij zijn eigen proces coacht en van medeleerlingen en van zelf opgezochte deskundigen (formeel + informeel). Buiten school gaat de leerling verder met informeel leren. Ook als de leerling succes heeft met een nieuwe onderwerp , vraagt de docent de leerling om mee te doen aan schoolbrede activiteiten . Een leerling kan ook zichzelf hiervoor aanmelden.

Voorbeeld

Wat nu volgt gaat specifiek over de muziekvoorstellingen op het Pieter Nieuwland College.

Een voorstelling voor de hele school beschouw ik als het in de etalage zetten van mijn vak. Ik zet het mooiste klaar wat ik heb en iedereen kijkt ernaar. Daarmee zet ik de toon voor mijn muzieklessen. Ik laat zien wat er allemaal mogelijk is op muziekgebied. Voor leerlingen is meedoen aan een voorstelling een belangrijke ervaring. Ze zien dat een voorstelling een samenwerkingsproject is en begrijpen dat zij daar een onderdeel van zijn. Die samenwerking ervaren ze als positief en sommige leerlingen willen na de voorstelling steeds opnieuw meedoen.

Op het Pieter Nieuwland College waar ik lesgaf, stelde ik eerst alleen en later samen met Peter van der Bosch (Tony Scott – The Chief)  per jaar acht voorstellingen samen. De inhoud van deze voorstellingen stelden wij samen uit de presentaties van leerlingen die zij aan ons toonden tijdens de muzieklessen in onderbouw van het VO. Een derde van alle 550 leerlingen die wij jaarlijks in de onderbouw lesgaven, deed mee aan een voorstelling. Leerlingen uit de bovenbouw (die wij geen lesgaven) liepen soms het muzieklokaal binnen en vroegen ons of ze een nummer mochten spelen of zingen op een voorstelling. Ook zocht ik zelf leerlingen uit de bovenbouw op als ik hun expertise nodig had in een voorstelling. Naast individuele nummers bestond een voorstelling ook uit een gezamenlijke afsluiting waarvan op deze foto een voorbeeld is zien.

De groep leerlingen die aan een voorstelling meedeed bestond gemiddeld uit 40 personen, inclusief de licht en geluidploeg. Tijdens de voorbereiding van de voorstellingen sloten leerlingen zich aan bij elkaars act. Het programma werd tot vlak voor de voorstelling aangepast als leerlingen het toch weer net even anders wilden. In het muzieklokaal oefende deelnemers tot de voorstelling begon. Ook in een kakofonie bleek men zich uitstekend te kunnen concentreren.

In 2021 kreeg ik deze reactie van een Naseya Weinchard over een gebeurtenis van vier jaar geleden.

“Dag meneer ‘t Hart, het gaat goed met de artistieke kant! Ik ben vooral mijzelf aan het ontwikkelen. Ik schrijf liedjes en ik ben nu aan het leren om digitaal muziek te produceren. Wat mij vooral is bijgebleven van de muzieklessen, is dat je alles kunt leren als je efficiënt te werk gaat en het heeel graag wilt! En door het optreden heb ik echt geleerd dat een goede voorbereiding het halve werk is. Mijn allerlaatste optreden was in 2017 en wat heb ik daar toen van genoten; ik kende het lied helemaal en had het zo vaak geoefend, dat ik eindelijk een keer de kans had om te voelen wat ik zong. Die ontwikkeling heb ik toch wel te danken aan u en Peter”. Lees meer Informeel leren

In deze video treedt Naseya samen met veel anderen op (in een eerdere voorstelling dan waar zij in de mail over spreekt). Ook zie je beelden van voorbereidende lessen.

Haar verhaal sluit aan bij het onderzoek van Lucy Green:

  1. Naseya koos zelf naar muziek die ze wilde zingen
  2. Zij leerde de muziek op het gehoor.
  3. Zij speelde samen met anderen tijdens de voorstellingen: Leren in een groep.
  4. Zij maakte authentieke keuzes

Bovendien geeft zij aan dat intrinsieke motivatie belangrijk is én geeft zij aan dat zij na haar schooltijd gewoon doorging met formeel en informeel leren.

Als docent zag ik van haar leerproces maar een klein stukje. Sommige leerlingen sluiten zich na jaren weer bij mij aan bijvoorbeeld via Linked-in of door opnieuw met mij samen te gaan samenspelen. Een van mijn eerste leerlingen, Arjan Anema,  speelt vanaf zijn 12e mee met voorstellingen én in alle voorstellingen die ik los van school organiseerde. Nu is hij de bassist van de Conductors Band die te horen is op spotify (Classic Blues).

Ook andere docenten zagen de waarde van voorstellingen in.  Charlotte Bruinsma, collega CKV, organiseerde op het Pieter Nieuwland College toneelvoorstellingen, musicals en een filmfestival. Bij elke voorstelling sloten zich docenten aan. Voorstellingen met een mix van docenten en leerlingen zijn volgens mij voor een school een bron van saamhorigheid. De reden hiervan is: het gebeurt grotendeels informeel!