Talent ontwikkelen

Onlangs kreeg ik tijdens een droom inzicht in wat mij drijft. In deze droom legde ik iets uit aan Stefan Dinkgreve (collega Natuurkunde op het PNC): “Een leerling wil iets. Een docent stelt deze leerling in staat de eigen ‘wil’ uit te voeren”. Stephan begreep direct het belang hiervan. Eenmaal wakker vroeg ik mij af of – toen ik als leerling nog op school zat – mij is gevraagd om zelfstandig iets te kiezen en daar mee aan de slag te gaan. Daarna heb ik gekeken in hoeverre het mij is gelukt om mijn leerlingen op het PNC hun ‘wil’ te laten realiseren. Ook komt aan de orde hoe ik op dit moment als gepensioneerd docent andere docenten verder wil helpen.

Johan ’t Hart – 21-12-2024

1 Mijn periode als leerling op de middelbare school

Muziekles

Meteen in mijn eerste muziekles (1967 Hervormd Lyceum west) op de middelbare school vroeg mijn muziekleraar Barbé mij ‘de aula te begeleiden’ (ik werd een soort organist in een kerk). Dat deed ik elke week op maandagochtend. Ook liet hij mij liedjes begeleiden op de piano tijdens musicals. Barbé vroeg ook of ik mee wilde doen met de musical Gilgamesh (Deze musical is nooit uitgevoerd, maar de nummers die ik er voor schreef heb ik wel zelf opgenomen). Bij voorstellingen voor publiek genoot ik van het mogen begeleiden op piano, van de verschillende acts en genoot ik van alles dat buiten mij om ook was georganiseerd in verband met de voorstelling (kostuums, licht, dans, zang, orkestjes etc.). Het geheel was voor mij een soort creatieve explosie waar ik midden in zat.
Aan het einde van mijn middelbare school kreeg ik een droom waarin ik al muziekleraar was. In die droom wist ik dat het heel leuk ging worden! Voor mijn gevoel is mijn studiekeuze bepaald door de uitnodigingen die ik kreeg van mijn muziekleraar.

Scheikunde

Bij het vak scheikunde mocht ik zelf het onderwerp van mijn scriptie  bepalen. Ik schreef mijn scriptie over ‘orbitals’. Toen de scriptie klaar was, begreep ik er nog steeds weinig van.

2 Mijn periode als student op het conservatorium opleiding docent muziek

Ik startte met de opleiding ‘Schoolmuziek’ in 1974. Tegenwoordig heet deze opleiding ‘Docent muziek’. Ik kreeg op het conservatorium vakinhoudelijke lessen én moest lessen bedenken en geven aan onderbouw klassen op een middelbare school. Dat sloot precies aan bij wat ik later ging doen als muziekdocent.

3 Mijn periode als docent op het Pieter Nieuwland College

Voor mij is nu die vraag in hoeverre ik als muziekdocent vanaf 1980 mijn leerlingen kansen bood om keuzes te maken en daarmee aan de slag te gaan. Nu volgen een aantal belangrijke punten uit mijn carrière als muziekdocent.

• Na een paar jaar lesgeven nam ik mij voor om elke laatste les van het schooljaar mijn leerlingen om suggesties te vragen voor het verbeteren van mijn lessen. In de vakantie verzon ik dan een manier om (een deel van) hun suggesties te realiseren. De belangrijkste vernieuwingen die daardoor zijn ontstaan: Dansen, Tabs voor gitaar, DJ set in het lokaal.
• Elk jaar ging de school op brugklaskamp. Voordat wij op kamp gingen gaf ik dan vijf tot zes lessen. In die korte periode studeerde ik liedjes in en onderzocht ik wie van de leerlingen talent had op muziekgebied. Die leerlingen vroeg ik dan op te treden bij het brugklaskamp. Leerlingen die dat durfden, deden daarna ook mee aan andere voorstellingen (b.v. Megan Maartens)
• Bij mijn baan als muziekdocent hoorde vanaf het begin het organiseren van twee voorstellingen: Kerstviering en Paasviering (christelijke school). In de eerste jaren dat ik deze voorstellingen organiseerde, componeerde en arrangeerde ik per voorstelling een aantal nummers die ik met de leerlingen in de pauzes instudeerde.
• Zowel in de les als voor de hele school liet ik leerlingen optreden. De leerlingen zagen elkaars talent en trokken zich aan elkaar op.
• Later kamen er op mijn initiatief jaarlijks twee voorstelling bij: Soundmix en Soiree. Ter voorbereiding van die voorstellingen vroeg ik mijn leerlingen allemaal voor hun klasgenoten om de beurt iets te zingen voor de klas (meezingen met een CD). Later liet ik de leerlingen bij het optreden voor hun klasgenoten zelf bepalen of ze gingen zingen, muziek maken of dansen.
• Meestal nodigde ik leerlingen uit om mee te doen aan een voorstelling. Soms vroegen leerlingen aan mij of ze aan een voorstelling mochten deelnemen.
• Na het bezoek van het APS (Algemeen Pedagogisch Studiecentrum – zij presenteerden voor de docenten een programma genaamd ‘alle leerlingen bij de les’) verzon ik een werkvorm waarbij ik leerlingen maximaal vier keer beoordeelde, twee opdrachten deed een leerling alleen, twee andere opdrachten deed de leerling samen met een klasgenoot. Hoe meer opdrachten succesvol waren afgerond, hoe hoger het cijfer. Als alle opdrachten succesvol waren afgerond, kreeg een leerling een 10. Dit bleek een goede manier om leerlingen te motiveren. De laatste drie jaar beoordeelde ik uitsluitend op deze manier. Een bijkomende voordeel van deze aanpak: nooit proefwerken! Nooit nakijken buiten de les om!
• Het vak CKV organiseerde jaarlijks een musical, ik verzorgde dan de muziek. Al snel was oud-leerling Tiërce Person daar als pianist bij betrokken.
• Toen Eran Brinkman in groep acht zat bezocht hij een voorlichtingsavond van onze school en vroeg: ‘Doet deze school ook iets aan techniek?’ Het antwoord was eigenlijk “te weinig”. Het werd dus tijd voor een opleiding. Eran kende zelf een docent die die opleiding op het PNC wilde geven. Na deze opleiding gaven leerlingen hun kennis aan elkaar door.
• Een aantal leerlingen, waaronder Sliem el Ela, organiseerden op eigen initiatief een afscheidsvoorstelling voor Peter van der Bosch. Deze voorstelling vond plaats zonder generale repetitie!
• Hoe langer ik lesgaf, hoe meer leerlingen zelfstandig iets konden instuderen dan wel organiseren. Daardoor en ook door de betrouwbare ploeg achter de schermen (geluid licht inrichten zaal) werd het voor mij steeds eenvoudiger om voorstellingen te realiseren.
• In 2000 vroeg oud-leerling Peter van der Bosch (hij was 29 jaar en had een aantal hits op zijn naam staan) of hij met mij kon samenwerken. Onze lessen noemden wij ‘workshops’. Peter nodigde artiesten uit om op school te komen vertellen over hun werk (voor Tiërce Person een beslissende gebeurtenis). Wij hebben 15 jaar samengewerkt en projecten uitgevoerd op16 scholen buiten het PNC. Die projecten kwamen bij de al eerder genoemde voorstellingen. Hoogtepunt van de samenwerking met Peter van der Bosch was de musical ‘Slangsterdam’ featuring Tiërce Person (Later bekend als producer ‘Kizzo’) en Tim Segond Banchet (toen al een talentvolle jazz pianist).
• Na 34 jaar lesgeven (Peter werkt toen niet meer op onze school) realiseerde ik mij dat, als ik leerlingen ooit zelfstandig wilde laten leren (op de manier waarop mijn eigen muziekleraar Barbé mij aan het werk had gezet), ik dat tijdig moest uitproberen. Daarom gooide ik in de laatste drie jaar voor mijn pensioen het roer om. Bij de muzieklessen op het Pieter Nieuwland College liet ik leerlingen de laatste drie jaren (2014-2017) zelf bepalen waar zij aan wilden werken. Cijfers gaf ik op basis van het aantal afgeronde opdrachten (Zie het punt over het APS).

Bij elkaar is dit een behoorlijke waslijst aan activiteiten. Ik geloof dat ik mag zeggen dat ik mijn leerlingen zowel kansen heb geboden om zelf met hun initiatieven aan de slag te gaan als dat ik ze muzikale vaardigheden heb aangeleerd. Vanaf 2007 geef ik (met anderen) cursussen voor docenten onder de naam ‘Vriendelijk Orde Houden’. Bij die cursussen probeer ik dan de voor meest waardevolle ontdekkingen als docent door te geven aan andere docenten.

4 Tijdens mijn pensioen

Ik ben iets eerder gestopt met met werken om nog tijd te hebben het een en ander vorm te geven. Misschien vraagt u zich af waar om ik ook tijdens mijn pensioen maar steeds bezig blijf met het onderwijs. Ik hoop met ‘Vriendelijk orde houden’ docenten en leerlingen in staat te stellen ‘iets’ (een eigen initiatief) vorm te geven. Ik weet uit eigen ervaring hoe belangrijk dat is. Mij werd op de middelbare school door mijn muziekleraar zo’n kans geboden. Die kansen die mijn muziekleraar mij bood, hebben mij mijn studiekeuze bepaald en hebben mij als docent doen zoeken naar mogelijkheden om mijn leerlingen vergelijkbare kansen te bieden, om eigen initiatieven vorm te geven. Nu stel ik docenten in staat via cursussen en teamtrainingen hun leerlingen te inspireren en autonoom te maken.

Johan ‘t Hart

Dit verslag stuur ik o.a. naar mijn oud-leerlingen: Eran Brinkman, Tiërce Person, Sliem El Ela en Megan Maartens.

Commentaar Sliem
Heel leuk om die “core message” zo concreet te zien. Je zou bijna zeggen dat het is:
1. “Het instaat stellen van leerlingen om te doen wat ze willen doen”
Maar jouw artikel brengt wat nog meer nuance. Namelijk, het punt dat je de leerlingen ook genoeg wilt blootstellen aan verschillende disciplines op zo een manier dat ze binnen die disciplines kunnen doen wat ze willen doen. Hierdoor kunnen ze hun passies vinden.