2.1 Onderwijsdoelen
Op deze pagina
- Belang van onderwijsdoelen
1.1 Onderwijsdoelen als startpunt
1.2 Kwalificatie / Competentie als enige onderwijsdoel
1.3 Starten met onderwijsdoelen - Doelen Vriendelijk Orde Houden
2.1 Praktische aanvullingen op doelen VOH
2.2 Leerdoelen
2.3 Doelen van de Stichting Vriendelijk Orde Houden
2.4 Maximes Vriendelijk Orde Houden - Doelen docent per les
- Doeldomeinen Gert Biesta
4.1 Formulering drie domeinen door Biesta
4.2 Aangepaste formulering drie domeinen door VOH
4.3 Brede toepassing domeinen
4.4 Aan de slag met de doeldomeinen - Psychologische basisbehoeften Ryan & Deci
- Maximes Murray Schafer
- Balans
- Samenvatting
- Credits
Vriendelijk Orde Houden biedt docenten een structuur om hun lessen goed te laten verlopen. Daarnaast bepaalt elke docent per les leerdoelen. VOH adviseert docenten om bij het bepalen van leerdoelen de doeldomeinen van Biesta en de Psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci te betrekken.
Ik breng structuur aan in mijn lessen door ‘Docentgestuurd onderwijs‘ af te wisselen met ‘Leerlinggestuurd onderwijs‘. Met deze afwisseling maak ik mijn lessen afwisselend en uitdagend. Per les bepaal ik leerdoelen en laat mij daarbij inspireren door de doeldomeinen van Biesta en de Psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci.
Haim Ginott
Uit dit citaat blijkt de doorslaggevende rol van een docent bij het verzorgen van een positieve leeromgeving. Ginott’s reflectieve denkwijze onderstreept het belang van emotionele intelligentie, iets dat net zo belangrijk is, zo niet belangrijker, dan het IQ van een leraar. Het recept voor succesvol lesgeven kan daarom worden beschouwd als EIQ + IQ +???. We nodigen jou, leraar, docent of leraar in opleiding, uit om zelf onderwijsdoelen te formuleren die bijdragen aan succesvol lesgeven.” Mick O’Mahony
Introductievideo
Voor meer informatie bekijk hier onze overige introductievideo’s.
Huidige aanpak:
Welke doelen streef ik nu na met mijn onderwijs?
Toekomstige aanpak:
Welke doelen streef ik in de toekomst na met mijn onderwijs?
Inleiding
‘Onderwijsdoelen‘ is één van de drie modules van de invalshoek ‘Duidelijk’ van Vriendelijk Orde Houden (VOH).
Afbeelding 27: Duidelijk (overzicht)
Deze module ‘Onderwijsdoelen‘ gebruik je om een positieve leeromgeving te creëren. Je maakt duidelijke hoe je wilt dat leerlingen zich in het algemeen gedragen en geeft aan wat je van hun per werkvorm vraagt.
1. Belang van onderwijsdoelen
1.1 Onderwijsdoelen als startpunt
In het overzicht van VOH zie je drie abstracte vormen (stip, ster en driehoek). Deze vormen staan zowel voor het creëren van een positieve leeromgeving met de structuur die VOH daarvoor biedt als voor de leerdoelen die je zelf bepaalt per les.
Afbeelding 118: Leerdoelen (overzicht)
1.2 Kwalificatie / Competentie als enige onderwijsdoel
Als je Kwalificatie dan wel Competentie als enige onderwijsdoel ziet, bestaat de kans dat je je onderwijs beperkt tot voornamelijk uniforme opdrachten die uitmonden in gezamenlijke, centrale, individuele toets. De stimulans voor leerlingen is dan het halen van een hoog cijfer. Met hoge cijfers beloon je leerlingen, met lage cijfers spoor je leerlingen aan om zich meer in te spannen.
Het is de vraag of je leerlingen met met deze manier van cijfers geven de kans biedt zich op het sociaal- en persoonlijk vlak voldoende te ontwikkelen. Bovendien bestaat de kans dat leerlingen die niet in staat zijn hoge cijfers te halen of om zelfs maar een voldoende te halen, afhaken. Zie valkuil ‘Leerlinggestuurd Onderwijs‘.
1.3 Starten met het behalen van leerdoelen
Begin met het afwisselen van ‘Docentgestuurd Onderwijs’ en ‘Leerlinggestuurd Onderwijs’. Vooral met ‘Leerlinggestuurd Onderwijs’ bied je je leerlingen de mogelijkheid zich te ontwikkelen op het gebied van ‘Persoonsvorming’ en ‘Autonomie’. Bepaal zelf per les de leerdoelen die jij wilt bereiken.
2. Doelen Vriendelijk Orde Houden
Hoe creëer je een positieve leeromgeving? Aan de hand van deze ‘kapstok’ geef je structuur aan je lessen.
Afbeelding 114: Afwisseling frontaal lesgeven en zelfstandig werken
- Lichtblauwe stip: AFWISSELING. Je wisselt ‘Docentgestuurd Onderwijs‘ en ‘Leerlinggestuurd Onderwijs‘ af. Met deze afwisseling maak je je lessen afwisselend en uitdagend. Bekijk deze video die laat zien waarom dit deze afwisseling belangrijk is.
- Donderblauwe ster: KENNIS – INSPIREREN’. Bij ‘Docentgestuurd Onderwijs’ draag je kennis over en inspireer je je leerlingen op een expressieve manier.
Afbeelding 102: Geest uit de fles (overzicht) - Gele driehoek: COACHEN – OBSERVEREN. Tijdens ‘Leerlinggestuurd Onderwijs‘ coach je je leerlingen. Je luistert, geeft helpende suggesties, en leidt leerlingen zo min mogelijk af. Je geeft je leerlingen vertrouwen en versterkt hun autonomie. Zo ontwikkelen zij zich tot unieke personen.
Afbeelding 103: Geest in de fles (overzicht)
Als je ziet dat een leerling talent heeft op een bepaald gebied, geef je een individuele aanbeveling die deze leerling helpt zich verder te ontwikkelen. Je kunt daarbij denken aan het helpen van andere leerlingen, het voor de school een verantwoordelijkheid op zich nemen zoals meehelpen bij het samenstellen van een schoolkrant, plaats nemen in de medezeggenschapsraad, het meedoen aan voorstellingen of het geven van een presentatie. Zo’n uitnodiging kan bepalend zijn voor de ontwikkeling van een leerling. Hiermee verbreed- en verdiep je de leerdoelen.
Afbeelding 106: Detective op zoek naar talent (overzicht)
2.1 Praktische aanvullingen op doelen VOH
- Tijdens ‘Zelfstandig Werken‘ baseer je een of meer toetscijfers op het aantal succesvol afgeronde taken binnen een geplande periode (beoordelen met vinkjes). Deze manier van beoordelen vergroot de motivatie van leerlingen.
- Tijdens ‘Zelfstandig Werken’ beperk je de vrijheid van leerlingen op twee manieren:
– Je vraagt je leerlingen zich te houden aan het ‘Kader‘ en aan de aanwijzingen van de ‘Driehoek‘. Indien nodig spreek je een leerling aan op gedrag of inzet.
– je vraagt aan je leerlingen om op een verantwoordelijke manier om te gaan met de door jou geboden vrijheid. Lees in dit verband het boek van Gert Biesta: ‘Het prachtige risico van onderwijs’. - Je wint het vertrouwen van je leerlingen door je vriendelijk en duidelijk op te stellen en door het achterwege laten van een dominante houding.
2.2 Leerdoelen
Binnen jouw positieve leeromgeving bepaal je zelf leerdoelen. Laat je hierbij inspireren door de Doeldomeinen van Biesta en Psychologische basisbehoeften van Ryan & Deci. Bij succes blijven je leerlingen zich ook na schooltijd ontwikkelen (combinatie formeel en informeel leren).
2.3 Doelen van de Stichting Vriendelijk Orde Houden
De stichting heeft tot doel:
- het creëren van een vriendelijke, eerlijke, vreedzame en inspirerende omgeving in de klas in de hoop dat leerlingen:
– hun beste vermogens gaan gebruiken in de maatschappij;
– op een vriendelijke manier met elkaar omgaan;
– een gezond milieu creëren voor toekomstige generaties;
- het in staat stellen van leerlingen, docenten en leerkrachten hun talenten te ontwikkelen.
Lees bij ‘over ons‘ over de herkomst van de doelen van de Stichting Vriendelijk Orde Houden en over de impact die de stichting met deze doelen wil bereiken.
2.4 Maximes van Vriendelijk Orde Houden
Een maxime is een stelling of kernachtige spreuk die van algemene geldigheid wordt geacht voor het leven.
Wat staat bij een vriendelijke en duidelijke docent voorop? Vriendelijk Orde Houden onderscheidt deze maximes. Deze uitspraken zijn bedoeld voor docenten. Docenten die hier elementen van toepassen dragen deze maximes over aan hun leerlingen.
- Onderwijs is een spel met regels. Iedereen is op deze regels aanspreekbaar.
- Je hebt hoge verwachtingen van je leerlingen.
- Jouw einddoel is een groep gemotiveerde leerlingen, waarbij iedereen elkaar vertrouwt, goed kan samenwerken en trots is op zijn werk.
- Je observeert je leerlingen én je observeert jezelf. Dit staat aan de basis van al je handelen en maakt je lesgeven eerlijk. Je speelt in op wat er nu gebeurt.
- Je biedt een structuur waarbij jij enerzijds zelf stuurt én anderzijds mogelijkheden creëert voor leerlingen om zichzelf aan te sturen: je wisselt doelbewust frontaal lesgeven en zelfstandig werken af. Daarbij geef je je leerlingen naar vermogen steeds meer vrijheid.
- Zelfsturing door leerlingen is succesvoller bij een goede verstandhouding tussen jou en je leerlingen. Daarom ben en blijf je altijd vriendelijk en duidelijk en vermijd je om boos, streng of dominant over te komen.
- Hoe je ook lesgeeft, altijd zal het nodig zijn om gedrag en inzet van leerlingen aan en bij te sturen.
3. Doelen docent per les
Per les bepaal je aan welke doelen je gaat werken:
afbeelding 108: Leerdoelen (overzicht)
Als kapstok voor je lessen gebruik je de doelen van VOH
Raadpleeg bij het formuleren van jouw doelen de:
4. Doeldomeinen Gert Biesta
Hoe geef je elke leerling de kans zich op meerdere vlakken te ontwikkelen? Gert Biesta definieert voor het onderwijs drie domeinen. Vriendelijk Orde Houden heeft de formulering van deze domeinen met medeweten van Gert Biesta iets aangepast. Vergelijk de oorspronkelijke formulering met de aangepaste formulering:
4.1 Oorspronkelijke formulering drie domeinen door Biesta
Kwalificatie – Dit heeft te maken met overdracht en verwerving van kennis, vaardigheden en houdingen die kinderen en jongeren kwalificeren om ‘iets’ te doen, zowel voor een beroep als voor het leven in een complexe moderne samenleving.
Socialisatie – Dit heeft te maken met de manier waarop het onderwijs kinderen inleidt in en verbindt met bestaande tradities en praktijken – zowel sociaal-culturele, politieke, religieuze en levensbeschouwelijke praktijk, als beroeps- en professionele praktijken.
Persoonsvorming – Daarbij kun je denken aan kwaliteiten als zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en ook volwassenheid.
4.2 Aangepaste formulering drie domeinen door VOH
Nu volgen de drie domeinen van Gert Biesta die door Vriendelijk Orde Houden in maart 2021 zijn aangepast. De schuingedrukte delen in de formulering hierboven zijn weggelaten. In de huidige formulering zijn de doelstellingen schoolbreed in te zetten. Of je nu leerling, docent, schoolleider of op school een ondersteunende taak hebt, de doelstellingen gelden voor iedereen. De drie domeinen zijn nu zo ruim geformuleerd dat schoolbreed iedereen ervan profiteert.
Kwalificatie – Dit heeft te maken met overdracht en verwerving van kennis, vaardigheden en houdingen die kwalificeren om ‘iets’ te doen, zowel voor een beroep als voor het leven in een complexe moderne samenleving.
VOH brengt Kwalificatie in verband met de module ‘Beoordeling‘.
Socialisatie – Dit heeft te maken met inleiding in- en verbinding met bestaande tradities en praktijken – zowel sociaal-culturele, politieke, religieuze en levensbeschouwelijke praktijk, als beroeps- en professionele praktijken.
VOH besteedt bij de module ‘Kennismaken’ aandacht aan Socialisatie
Persoonsvorming – Daarbij kun je denken aan kwaliteiten als zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en ook volwassenheid.
VOH brengt persoonsvorming in verband met ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.
Bij deze site schrijven wij consequent de drie doeldomeinen van Biesta met een hoofdletter om aan te geven dat Vriendelijk Orde Houden in de klas aan elk domein een aangepaste formulering geeft. In die nieuwe formulering zijn de doelen bedoeld voor iedereen, ook voor jou als docent.
4.3 Brede toepassing domeinen
Door in de nieuwe formulering ‘onderwijs’ weg te laten, krijgen de domeinen ook buiten het onderwijs algemene geldigheid voor iedereen die ergens nieuw is. Met de nieuwe formulering krijgt iedereen de kans om constant nieuwe kennis op te blijven doen. Dat gebeurt op vrijwillige basis en vanuit eigen motivatie.
4.4 Aan de slag met de doeldomeinen
Dit kun je bereiken met de doeldomeinen:
- Met Kwalificatie zorgt ervoor dat je leerlingen beschikken over noodzakelijke kennis en vaardigheden.
- Met Socialisatie zorgt ervoor dat je leerlingen goed kunnen samenwerken en hun verantwoording op school en hopelijk ook daarbuiten nemen.
- Persoonsvorming staat voor het in vrijheid (met vallen en opstaan) ontdekken wie je als leerling bent. Persoonsvorming valt niet af te dwingen. Zie ‘The beautiful risk of education’ van Biesta.
Door te werken aan de drie doeldomeinen verbreed je je aanbod, maakt je je lessen voor je leerlingen interessant en zorgt ervoor dat zij zich goed kunnen concentreren. Gert Biesta vergelijkt het omzetten van doeldomeinen in leerdoelen en lessen met schaken op drie borden tegelijk. Waarom is dat nodig?
- Richt je je geheel op Kwalificatie en centrale toetsing, dan is het resultaat min of meer gekwalificeerde leerlingen die jouw vakkennis overnemen.
- Richt je je naast kwalificatie ook op Socialisatie en Persoonsvorming, dan bereid je je leerlingen daarmee voor op hun rol in de maatschappij en komen je leerlingen door jouw manier van lesgeven naar voren als uniek volwassen persoon.
Een citaat dat aansluit bij het je geheel richten op Kwalificatie:
Wat me het meest verbaast bij de westerse mens is dat hij zijn gezondheid opoffert om veel geld te verdienen. Vervolgens offert hij het geld weer op om zijn gezondheid te herstellen. En dan is hij weer zo bezorgd over de toekomst, dat hij niet geniet van het heden, met als gevolg dat hij niet in het heden, maar ook niet in de toekomst leeft. Hij leeft alsof hij nooit zal sterven en sterft terwijl hij nooit geleefd heeft.” Dailai Lama
5. Psychologische basisbehoeften Ryan & Deci
Ryan & Deci formuleerden de ‘Psychologische basisbehoeften’:
Autonomie
Dit is de drang om verbanden te zien tussen het eigen handelen en dat van anderen in de omgeving. Deci en Ryan ontdekten dat extrinsieke beloningen voor intrinsiek gemotiveerd gedrag, de intrinsieke motivatie ondermijnt. Daardoor neemt de autonomie af. Beter is om intrinsiek gedrag ook intrinsiek te belonen, waardoor een individu het idee heeft meer vat op zijn/haar leven te hebben.
VOH brengt de psychologische behoefte ‘Autonomie’ in verband met ‘Leerlinggestuurd Onderwijs’.
- De docent bereidt een omgeving voor waarin leerlingen tijdens zelfstandig werken hun eigen weg kiezen. Zij zien andere leerlingen (aantrekkelijke) keuzes maken en kunnen in een volgend periode het voorbeeld een andere leerling volgen.
- De docent verhoogt de intrinsieke motivatie door van leerlingen door hen te vragen om voorafgaande aan een presentatie van een zelf gekozen onderwerp aan de docent, deze presentatie eerst zelf te beoordelen.
Competentie
Hier gaat het om de drang naar beheersing van de uitkomst, alsook de beheersing van eigen ervaringen. Deci en Ryan ontdekten dat het geven van onverwacht positieve feedback, de intrinsieke motivatie en competentie van mensen verhoogt.
VOH brengt de psychologische behoefte ‘Competentie’ in verband met ‘Beoordeling’.
Verbondenheid (Relatie)
Hier gaat het om de drang naar verbondenheid met de omgeving en andere individuen. Het wordt ook wel ‘psychologische verbondenheid’ genoemd. De mens is een sociaal dier en heeft behoefte aan soortgenoten om mee om te gaan en te communiceren. Ryan & Deci bedoelen met verbondenheid vooral relatie tussen docent en leerling.
Kanttekeningen VOH bij Verbondenheid:
- VOH is van mening dat die verbondenheid werkelijk geslaagd is als die zich vertaalt in een goede relatie tussen docent en leerling én in een goede verstandhouding en samenwerking tussen leerlingen onderling.
- Het ‘Kader’ (Vriendelijk + Duidelijk), vraagt van iedereen goed met elkaar om te gaan. Daarmee zorgt de docent ervoor dat de verbondenheid op een goede manier tot stand komt (je kunt je ook op een slechte manier met iemand verbinden).
- De psychologische behoefte Verbondenheid (Relatie) brengt VOH in verband met ‘Kennismaken’.
6. Maximes Murray Schafer
Een maxime is een stelling of kernachtige spreuk die van algemene geldigheid wordt geacht voor het leven.
1. De eerste praktische stap in elke onderwijshervorming is om deze te nemen.
2. In het onderwijs zijn mislukkingen belangrijker dan successen. Niets is zo somber als een succesverhaal.
3. Geef les op de rand van de afgrond.
4. Er zijn geen leraren meer. Wat er wel is, is een gemeenschap van leerlingen.
5. Ontwerp geen onderwijsfilosofie voor anderen. Ontwerp er een voor jezelf. Een paar anderen willen deze filosofie misschien met je delen.
6. Voor de 5-jarige is kunst het leven en het leven is kunst. Voor de 6-jarige is het leven leven en kunst kunst. Dit eerste schooljaar is een keerpunt in de geschiedenis van het kind: een trauma.
7. De oude aanpak: Leraar heeft informatie: leerling heeft een leeg hoofd. Het doel van de leraar: informatie in het lege hoofd van de leerling duwen. Observaties: in het begin is de leraar iemand met een vol hoofd, uiteindelijk is een leerling ook iemand met een vol hoofd.
8. Integendeel, een les zou een uur van duizend ontdekkingen moeten zijn. Om dit te laten gebeuren, moeten de leraar en leerling elkaar eerst ontdekken.
9. Hoe komt het dat de enige mensen die nooit afstuderen van hun eigen cursussen docenten zijn?
10. Onderwijs is altijd voorlopig: alleen God weet het zeker.” Schafer (1975)
6. Balans
Onderwijs is te zien als een zoektocht naar de juiste balans.
- Een helder afgesproken ‘Kader’: Vriendelijk en Duidelijk + duidelijke aanwijzingen met de ‘Driehoek’ geven de aanzet tot een inclusieve, vreedzame omgeving die niemand buitensluit, waarbij alle aandacht gaat naar de les en waar iedereen floreert.
- Met de afwisseling tussen ‘Frontaal Lesgeven’ (Docentgestuurd Onderwijs – informeren) en ‘Zelfstandig Werken’ (Leerlinggestuurd Onderwijs – ervaren), inspireer je je leerlingen én geef je hen autonomie waarmee je hen in staat stelt hun een eigen ‘wil’ te volgen. Omdat alles in goede sfeer verloopt, ontstaat er steeds meer vertrouwen.
- Door naast Kwalificatie aandacht te besteden aan Persoonsvorming (vooral tijdens zelfstandig werken), maak je leerlingen mondig en zul je te maken krijgen met tegenspraak. Houd daar rekening mee en leer ermee omgaan. Door mee te bewegen met de wensen van je leerlingen help je hen te komen waar ze willen zijn.
- Bij het zoeken naar de juiste balans houd je rekening met de ‘Psychologische basisbehoeften’ van ieder mens.
Het bereiken van de juiste balans tussen de drie domeinen is, in en buiten het onderwijs, een levenslange zoektocht. Eenzijdige aandacht voor Kwalificatie en toetsing gaat ten koste van Socialisatie en Persoonsvorming.“Biesta 2012
8. Samenvatting
Vriendelijk Orde Houden pleit ervoor om leerlingen op een vreedzame, inclusieve manier voor te bereiden op hun rol in de maatschappij:
- Je gebruikt de doelen van Vriendelijk Orde Houden om een positieve leeromgeving vorm te geven.
- Bij jouw lesvoorbereiding betrek je de drie doeldomeinen: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming (Biesta)
- Je houdt rekening met de psychologische basisbehoeften van je leerlingen (Ryan & Deci).
Door onderwijsdoelen als startpunt te nemen, maak je je lessen aantrekkelijk.
9. Credits
Gert Biesta
Gert Biesta benoemt doeldomeinen die centraal staan in het onderwijs: Kwalificatie, Socialisatie en Persoonsvorming. Voor onderwijsgevenden is het een uitdaging om deze doeldomeinen in de juiste balans in de lespraktijk aan te bieden.
Mede dankzij een opmerking van Gert Biesta vergelijkt VOH het onderwijs nu met een medaille met twee kanten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden: ‘Docentgestuurd Onderwijs’ + ‘Leerlinggestuurd onderwijs’.
Michel Couzijn
Aan de onderwijsdoelen van VOH heeft Michel de termen ‘Kennis’ en ‘Observeren’ toegevoegd. Zie Doelen Vriendelijk Orde Houden
